النَّاسُ أَعْدَاءُ مَا جَهِلُوا

جهل

تعریف لغتی و شناسایی کلمات مرادف و عناوین ضد

جهل چیست؟آیا جهل همان عدم العلم است؟
پس این روایت را باید چکار کنیم؟
... ثُمَّ خَلَقَ الْجَهْلَ مِنَ الْبَحْرِ الْأُجَاجِ الظُّلْمَانِی‏... یعنی با این تعریف جهل آن چیزی نیست که ما فکر میکنیم اصلا جهل در روایت از معقوله های عدمی تعریف نشده است
(با روایاتی شبیه به این میشه فهمید جهل در برابر عقل است ضمن اینکه تبویب کتب روایی به عقل جهل موید ما در این تعریف میباشد)
عقل بیاد جهل میره ← مَنْ قَعَدَ بِهِ الْعَقْلُ‏ قَامَ بِهِ الْجَهْل‏
قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص‏ مَا قَسَمَ اللَّهُ لِلْعِبَادِ شَیْئاً أَفْضَلَ مِنَ الْعَقْلِ فَنَوْمُ الْعَاقِلِ‏ أَفْضَلُ مِنْ سَهَرِ الْجَاهِلِ وَ إِقَامَةُ الْعَاقِلِ أَفْضَلُ مِنْ شُخُوصِ(خروج برای طلب خیر) الْجَاهِلِ‏¹
خب این روایت هم شبیه به مضمون روایت مان است هم نشان میدهد که جهلی که در روایت آمد در برابر جهل است. ← صَدِیقُ کُلِّ امْرِئٍ عَقْلُهُ وَ عَدُوُّهُ جَهْلُه‏
حالا از طرفی هم یه یقینی داریم که خب جهل عدم العلم است!!!
اینجاست که باید این روایت رو دید:
... الرَّأْفَةُ وَ ضِدَّهَا الْعِزَّةَ وَ الرَّحْمَةُ وَ ضِدَّهَا الْغَضَبَ وَ الْعِلْمُ وَ ضِدَّهُ الْجَهْل‏...
پس باید چیز دیگه ای بگیم یعنی دو تا جهل داریم یکی در برابر علم و یکی در برابر جهل البته مویدات قوی تری برای اثبات این مدعا داریم که در ادامه می آید انشاالله
سه لطف بزرگ خدا ← یَا هِشَامُ مَنْ أَکْرَمَهُ اللَّهُ بِثَلَاثٍ فَقَدْ لَطُفَ لَهُ
I. عَقْلٌ یَکْفِیهِ مَئُونَةَ هَوَاهُ وَ
II. عِلْمٌ یَکْفِیهِ مَئُونَةَ جَهْلِهِ وَ
III. غِنًى یَکْفِیهِ مَخَافَةَ الْفَقْرِ
چهار دسته آدم های دنیا← یَا هِشَامُ احْذَرْ هَذِهِ الدُّنْیَا وَ احْذَرْ أَهْلَهَا فَإِنَّ النَّاسَ فِیهَا عَلَى أَرْبَعَةِ أَصْنَافٍ
I. رَجُلٍ مُتَرَدٍّ(اونی که به واسطه ی گمراهی نابود شده) مُعَانِقٍ لِهَوَاهُ وَ
II. مُتَعَلِّمٍ مُقْرِئٍ‏² کُلَّمَا ازْدَادَ عِلْماً ازْدَادَ کِبْراً یَسْتَعْلِی‏³ بِقِرَاءَتِهِ وَ عِلْمِهِ عَلَى مَنْ هُوَ دُونَهُ وَ
III. عَابِدٍ جَاهِلٍ یَسْتَصْغِرُ مَنْ هُوَ دُونَهُ فِی عِبَادَتِهِ یُحِبُّ أَنْ یُعَظَّمَ وَ یُوَقَّرَ وَ
IV. ذِی بَصِیرَةٍ عَالِمٍ عَارِفٍ بِطَرِیقِ الْحَقِّ یُحِبُّ الْقِیَامَ بِهِ فَهُوَ عَاجِزٌ أَوْ مَغْلُوبٌ وَ لَا یَقْدِرُ عَلَى الْقِیَامِ بِمَا یَعْرِفُهُ فَهُوَ مَحْزُونٌ مَغْمُومٌ بِذَلِکَ فَهُوَ أَمْثَلُ أَهْلِ زَمَانِهِ‏⁴ وَ أَوْجَهُهُمْ عَقْلًا
هدف مگه هدایت نیست هدایت تو شناخت عقل وجهل ه←یَا هِشَامُ اعْرِفْ الْعَقْلَ وَ جُنْدَهُ وَ الْجَهْلَ وَ جُنْدَهُ تَکُنْ مِنَ الْمُهْتَدِینَ قَالَ هِشَامٌ فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ لَا نَعْرِفُ إِلَّا مَا عَرَّفْتَنَا فَقَالَ ع
پروسه خلق عقل و جهل←یَا هِشَامُ إِنَّ اللَّهَ خَلَقَ الْعَقْلَ وَ هُوَ أَوَّلُ خَلْقٍ خَلَقَهُ اللَّهُ مِنَ الرُّوحَانِیِّینَ‏⁵- عَنْ یَمِینِ الْعَرْشِ مِنْ نُورِهِ‏⁶ فَقَالَ لَهُ أَدْبِرْ فَأَدْبَرَ ثُمَّ قَالَ لَهُ أَقْبِلْ فَأَقْبَلَ فَقَالَ اللَّهُ جَلَّ وَ عَزَّ خَلَقْتُکَ خَلْقاً عَظِیماً وَ کَرَّمْتُکَ عَلَى جَمِیعِ خَلْقِی ثُمَّ خَلَقَ الْجَهْلَ مِنَ الْبَحْرِ الْأُجَاجِ الظُّلْمَانِیِّ فَقَالَ لَهُ أَدْبِرْ فَأَدْبَرَ ثُمَّ قَالَ لَهُ أَقْبِلْ فَلَمْ یُقْبِلْ فَقَالَ لَهُ اسْتَکْبَرْتَ فَلَعَنَهُ ثُمَّ جَعَلَ لِلْعَقْلِ خَمْسَةً وَ سَبْعِینَ جُنْداً فَلَمَّا رَأَى الْجَهْلُ مَا کَرَّمَ اللَّهُ بِهِ الْعَقْلَ وَ مَا أَعْطَاهُ أَضْمَرَ لَهُ الْعَدَاوَةَ فَقَالَ الْجَهْلُ یَا رَبِّ هَذَا خَلْقٌ مِثْلِی خَلَقْتَهُ وَ کَرَّمْتَهُ وَ قَوَّیْتَهُ وَ أَنَا ضِدُّهُ وَ لَا قُوَّةَ لِی بِهِ أَعْطِنِی مِنَ الْجُنْدِ مِثْلَ مَا أَعْطَیْتَهُ فَقَالَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَى نَعَمْ فَإِنْ عَصَیْتَنِی بَعْدَ ذَلِکَ أَخْرَجْتُکَ وَ جُنْدَکَ مِنْ جِوَارِی وَ مِنْ رَحْمَتِی فَقَالَ قَدْ رَضِیتُ فَأَعْطَاهُ اللَّهُ خَمْسَةً وَ سَبْعِینَ جُنْداً فَکَانَ مِمَّا أَعْطَى الْعَقْلَ مِنَ الْخَمْسَةِ وَ السَّبْعِینَ جُنْداً الْخَیْرُ وَ هُوَ وَزِیرُ الْعَقْلِ وَ جَعَلَ ضِدَّهُ الشَّرَّ وَ هُوَ وَزِیرُ الْجَهْلِ.
جنود العقل و الجهل‏

1. الْإِیمَانُ الْکُفْرُ

2. التَّصْدِیقُ التَّکْذِیبُ

3. الْإِخْلَاصُ النِّفَاقُ

4. الرَّجَاءُ الْقُنُوطُ

5. الْعَدْلُ الْجَوْرُ

6. الرِّضَا السُّخْطُ

7. الشُّکْرُ الْکُفْرَانُ

8. الْیَأْسُ الطَّمَعُ (به ضدیت ها توجه شود یاس در برابر طمع منظور است واین ممدوح است)

9. التَّوَکُّلُ الْحِرْصُ

10. الرَّأْفَةُ الْغِلْظَةُ

11. الْعِلْمُ الْجَهْلُ (شاید این بهترین دلیل باشد برای اینکه دو تا جهل داریم یکی در برابر عقل یکی در برابر جهل)

12. الْعِفَّةُ التَّهَتُّکُ

13. الزُّهْدُ الرَّغْبَةُ

14. الرِّفْقُ الْخُرْقُ

15. الرَّهْبَةُ الْجُرْأَةُ

16. التَّوَاضُعُ الْکِبْرُ

17. التُّؤَدَةُ⁷ الْعَجَلَةُ

18. الْحِلْمُ السَّفَهُ

19. الصَّمْتُ الْهَذَرُ⁸

20. الِاسْتِسْلَامُ الِاسْتِکْبَارُ

21. التَّسْلِیمُ التَّجَبُّرُ

22. الْعَفْوُ الْحِقْدُ

23. الرَّحْمَةُ الْقَسْوَةُ

24. الْیَقِینُ الشَّکُّ

25. الصَّبْرُ الْجَزَعُ

26. الصَّفْحُ الِانْتِقَامُ

27. الْغِنَى الْفَقْرُ

28. التَّفَکُّرُ السَّهْوُ

29. الْحِفْظُ النِّسْیَانُ

30. التَّوَاصُلُ الْقَطِیعَةُ

31. الْقَنَاعَةُ الشَّرَهُ‏⁹

32. الْمُوَاسَاةُ الْمَنْعُ

33. الْمَوَدَّةُ الْعَدَاوَةُ

34. الْوَفَاءُ الْغَدْرُ

35. الطَّاعَةُ الْمَعْصِیَةُ (سوال از آقای علوی الان چطور این طاعت در جنود عقل قرارداده شده لکن در بدو خلقت این عقل طاعت را داشت؟)

36. الْخُضُوعُ التَّطَاوُلُ‏¹⁰

37. السَّلَامَةُ الْبَلَاءُ

38. الْفَهْمُ الْغَبَاوَةُ¹¹

39. الْمَعْرِفَةُ الْإِنْکَارُ

40. الْمُدَارَاةُ الْمُکَاشَفَةُ

41. سَلَامَةُ الْغَیْبِ الْمُمَاکَرَةُ¹²

42. الْکِتْمَانُ الْإِفْشَاءُ

43. الْبِرُّ الْعُقُوقُ

44. الْحَقِیقَةُ التَّسْوِیفُ‏¹³

45. الْمَعْرُوفُ الْمُنْکَرُ (این هم به یاد شهید خلیلی)

46. التَّقِیَّةُ الْإِذَاعَةُ

47. الْإِنْصَافُ الظُّلْمُ (واسه اون فصار دیگه هم میتونه استفاده بشه دو تا طلم داریم یکی در برابر انصاف یکی در برابر عدل که تو جنود عقل و جهل هر چهار تا اومدن(عدل و ظلم و انصاف و ظلم))

48. التُّقَى الْحَسَدُ¹⁴

49. النَّظَافَةُ الْقَذَرُ

50. الْحَیَاءُ الْقِحَةُ¹⁵

51. الْقَصْدُ الْإِسْرَافُ

52. الرَّاحَةُ التَّعَبُ

53. السُّهُولَةُ الصُّعُوبَةُ

54. الْعَافِیَةُ الْبَلْوَى

55. الْقَوَامُ الْمُکَاثَرَةُ¹⁶

56. الْحِکْمَةُ الْهَوَى

57. الْوَقَارُ الْخِفَّةُ

58. السَّعَادَةُ الشَّقَاءُ

59. التَّوْبَةُ الْإِصْرَارُ

60. الْمُحَافَظَةُ التَّهَاوُنُ‏17

61. الدُّعَاءُ الِاسْتِنْکَافُ

62. النَّشَاطُ الْکَسَلُ

63. الْفَرَحُ الْحَزَنُ

64. الْأُلْفَةُ الْفُرْقَةُ

65. السَّخَاءُ الْبُخْلُ

66. الْخُشُوعُ الْعُجْبُ

67. صَوْنُ الْحَدِیثِ‏¹⁷ النَّمِیمَةُ

68. الِاسْتِغْفَارُ الِاغْتِرَارُ

69. الْکِیَاسَةُ الْحُمْقُ‏¹⁸ (چرا هفتاد تا شد؟؟ سوال از آقای علوی در روایت امام صادق ع در کافی هم بیشتر از 80 تا بود تو این حالت امکان داره بگیم بعضیاش هم معنی بوده اند)
    تیر آخر برای اهمیت بحث میخوای شبیه معصوم بشی باید جنود عقل و کامل کنی←یَا هِشَامُ لَا تُجْمَعُ‏¹⁹ هَذِهِ الْخِصَالُ إِلَّا لِنَبِیٍّ أَوْ وَصِیٍّ أَوْ مُؤْمِنٍ امْتَحَنَ اللَّهُ قَلْبَهُ لِلْإِیمَانِ وَ أَمَّا سَائِرُ ذَلِکَ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ فَإِنَّ أَحَدَهُمْ لَا یَخْلُو مِنْ أَنْ یَکُونَ فِیهِ بَعْضُ هَذِهِ الْجُنُودِ مِنَ أَجْنَادِ الْعَقْلِ حَتَّى یَسْتَکْمِلَ الْعَقْلَ وَ یَتَخَلَّصَ مِنْ جُنُودِ الْجَهْلِ فَعِنْدَ ذَلِکَ یَکُونُ فِی الدَّرَجَةِ الْعُلْیَا مَعَ الْأَنْبِیَاءِ وَ الْأَوْصِیَاءِ ع وَفَّقَنَا اللَّهُ وَ إِیَّاکُمْ لِطَاعَتِهِ.
    (در روایت کافی این طور آمده است آخر روایت: وَ إِنَّمَا یُدْرَکُ ذَلِکَ بِمَعْرِفَةِ الْعَقْلِ وَ جُنُودِهِ وَ بِمُجَانَبَةِ الْجَهْلِ وَ جُنُودِهِ وَفَّقَنَا اللَّهُ وَ إِیَّاکُمْ لِطَاعَتِهِ وَ مَرْضَاتِهِ.)
    حالا میمونیم پس تکلیف بین علم و عقل چی میشه؟
    رابطه علم و جهل: محاربة الجهل‏ بالعلم‏
    106 الْعِلْمُ مُمِیتُ الْجَهْلِ (69/ 1).
    107 الْعِلْمُ قَاتِلُ الْجَهْلِ (258/ 1).
    108 الْعِلْمُ قَاتِلُ الْجَهْلِ وَ مُکْسِبُ النُّبْلِ (7/ 2).
    109 رُدُّوا الْجَهْلَ بِالْعِلْمِ (89/ 4).
    110 ضَادُّوا الْجَهْلَ بِالْعِلْمِ (230/ 4).
    111 مَنْ قَاتَلَ جَهْلَهُ بِعِلْمِهِ فَازَ بِالْحَظِّ الْأَسْعَدِ (384/ 5).
    112 یَسِیرُ الْعِلْمِ یَنْفِی کَثِیرَ الْجَهْلِ (457/ 6).
    رابطه علم و عقل و جهل
    با توجه به روایات میفهمیم که عقل داریم یه چیزی یه که کلیاتی رو میفهمه ولی بی علم کاری نمیتونه از پیش ببره
    ٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فِی حَدِیثٍ طَوِیلٍ‏
    اساس عقل ه← إِنَّ أَوَّلَ الْأُمُورِ وَ مَبْدَأَهَا وَ قُوَّتَهَا وَ عِمَارَتَهَا الَّتِی لَا یُنْتَفَعُ بِشَیْ‏ءٍ إِلَّا بِهِ الْعَقْلُ الَّذِی جَعَلَهُ اللَّهُ زِینَةً لِخَلْقِهِ وَ نُوراً لَهُمْ ...
    َ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع‏ لَمَّا خَلَقَ اللَّهُ الْعَقْلَ قَالَ لَهُ أَقْبِلْ‏ فَأَقْبَلَ‏ ثُمَّ قَالَ لَهُ أَدْبِرْ فَأَدْبَرَ ثُمَّ قَالَ لَهُ وَ عِزَّتِی وَ جَلَالِی مَا خَلَقْتُ خَلْقاً هُوَ أَحَبُّ إِلَیَّ مِنْکَ بِکَ آخُذُ وَ بِکَ أُعْطِی وَ عَلَیْکَ أُثِیبُ.(یعنی دستورات عمده ی خدا رو این میفهمه یعنی اینکه باید حرف خدا رو گوش داد ولی خب همیشه که خدا نمیاد تک تک بگه که این کار و بکن این کار و نکن بلکه باید علم وجود داشته باشه تا بفهمیم خدا چیا رو گفته انجام بدیم چیا رو انجام ندیم
    با عقل چه کارهایی میشه کرد←(این ادامه همون روایتی ه که میگه اساس عقل ه)فَبِالْعَقْلِ
    • عَرَفَ الْعِبَادُ خَالِقَهُمْ وَ أَنَّهُمْ مَخْلُوقُونَ وَ أَنَّهُ الْمُدَبِّرُ لَهُمْ وَ أَنَّهُمُ الْمُدَبَّرُونَ وَ أَنَّهُ الْبَاقِی وَ هُمُ الْفَانُونَ وَ
    • اسْتَدَلُّوا بِعُقُولِهِمْ عَلَى مَا رَأَوْا مِنْ خَلْقِهِ مِنْ سَمَائِهِ وَ أَرْضِهِ وَ شَمْسِهِ وَ قَمَرِهِ وَ لَیْلِهِ وَ نَهَارِهِ وَ بِأَنَّ لَهُ وَ لَهُمْ خَالِقاً وَ مُدَبِّراً لَمْ یَزَلْ وَ لَا یَزُولُ
    • وَ عَرَفُوا بِهِ الْحَسَنَ مِنَ الْقَبِیحِ
    • وَ أَنَّ الظُّلْمَةَ فِی الْجَهْلِ(جهلک) وَ أَنَّ النُّورَ فِی الْعِلْمِ فَهَذَا مَا دَلَّهُمْ عَلَیْهِ الْعَقْلُ
    این همه گفته شد آیا عقل به تنهایی کافی ه؟←قِیلَ لَهُ فَهَلْ یَکْتَفِی الْعِبَادُ بِالْعَقْلِ دُونَ غَیْرِهِ قَالَ إِنَّ الْعَاقِلَ لِدَلَالَةِ عَقْلِهِ الَّذِی جَعَلَهُ اللَّهُ قِوَامَهُ وَ زِینَتَهُ وَ هِدَایَتَهُ عَلِمَ أَنَّ اللَّهَ هُوَ الْحَقُّ وَ أَنَّهُ هُوَ رَبُّهُ وَ عَلِمَ أَنَّ لِخَالِقِهِ مَحَبَّةً وَ أَنَّ لَهُ کَرَاهِیَةً وَ أَنَّ لَهُ طَاعَةً وَ أَنَّ لَهُ مَعْصِیَةً فَلَمْ یَجِدْ عَقْلَهُ یَدُلُّهُ عَلَى ذَلِکَ‏²⁰ وَ عَلِمَ أَنَّهُ لَا یُوصَلُ إِلَیْهِ إِلَّا بِالْعِلْمِ وَ طَلَبِهِ وَ أَنَّهُ لَا یَنْتَفِعُ بِعَقْلِهِ إِنْ لَمْ یُصِبْ ذَلِکَ بِعِلْمِهِ فَوَجَبَ عَلَى الْعَاقِلِ طَلَبُ الْعِلْمِ وَ الْأَدَبِ الَّذِی لَا قِوَامَ لَهُ إِلَّا بِه‏
    یعنی مثلا شاید بشه گفت که عقل بدون علم هم چیز جالبی ه مثلا همین آدمایی که وقتی میبینیشون حس خوبی به آدم دست میده ولو اینکه شاید خیلی از علم دین رو هم ندونه مثال خیلی جالبش همین پیرمرد پیر زن های روستایی ساده دل ه که سواد نداره ولی وقتی حرف میزنه میبینی یه کله داره حرف حساب میزنه ، البته اون علمی که خود دین مد نظرش ه نه هر علمی
    این همون صفات ه که ما تو اون پیر مرد پیرزن های بیسواد ولی عاقل میبینیم←َ وَ صِفَةُ الْعَاقِلِ أَنْ یَحْلُمَ عَمَّنْ جَهِلَ عَلَیْهِ وَ یَتَجَاوَزَ عَمَّنْ ظَلَمَهُ وَ یَتَوَاضَعَ لِمَنْ هُوَ دُونَهُ وَ یُسَابِقَ مَنْ فَوْقَهُ فِی طَلَبِ الْبِرِّ وَ إِذَا أَرَادَ أَنْ یَتَکَلَّمَ تَدَبَّرَ فَإِنْ کَانَ خَیْراً تَکَلَّمَ فَغَنِمَ وَ إِنْ کَانَ شَرّاً سَکَتَ فَسَلِمَ وَ إِذَا عَرَضَتْ لَهُ فِتْنَةٌ اسْتَعْصَمَ بِاللَّهِ وَ أَمْسَکَ یَدَهُ وَ لِسَانَهُ وَ إِذَا رَأَى فَضِیلَةً انْتَهَزَ بِهَا²¹ لَا یُفَارِقُهُ الْحَیَاءُ وَ لَا یَبْدُو مِنْهُ الْحِرْصُ فَتِلْکَ عَشْرُ خِصَالٍ یُعْرَفُ بِهَا الْعَاقِل‏
    این هم کمک کننده به این معنا که علم میفته جلو عقل که نشون بده (العلم نورٌ) خوب و بدی که تو دنبالش بودی این مسیره یا اون مسیره←
    بِالْعِلْمِ یُطَاعُ اللَّهُ وَ یُعْبَدُ وَ بِالْعِلْمِ یُعْرَفُ اللَّهُ وَ یُوَحَّدُ وَ بِهِ تُوصَلُ الْأَرْحَامُ وَ یُعْرَفُ الْحَلَالُ وَ الْحَرَامُ
    وَ الْعِلْمُ إِمَامُ الْعَقْلِ...
    یک روایت دیگه در همین معنا ← الْعِلْمُ مُحْیِی النَّفْسِ وَ مُنِیرُ الْعَقْلِ‏ وَ مُمِیتُ الْجَهْلِ‏.
    این روایت برامون راهنمایی ش بیشتره در این عنوان:
    ... وَ عَدُوُّ الْعَقْلِ‏ الْغَیُّ وَ عَدُوُّ الْعِلْمِ الْجَهْل‏...
    یعنی اون جهلی که در برابر عقل تقریبا هم معنی با گمراهی ه و جهلی که در برابر علم ه و بیشتر بین ما مصطلح ه همون عدم العلم ه
    موید معنای قبل ← الْعَقْلُ‏ یَهْدِی وَ یُنْجِی وَ الْجَهْلُ‏ یُغْوِی وَ یُرْدِیروایات مدح و ذم

اقسام و مراتب

• إِنَّ الزُّهْدَ فِی الْجَهْلِ بِقَدْرِ الرَّغْبَةِ فِی الْعَقْلِ (یعنی هر چی بیشتر میل به عقل داشته باشی جهلت کم تره).

• وَیْلٌ لِمَنْ تَمَادَى فِی جَهْلِهِ وَ طُوبَى لِمَنْ‏ عَقَلَ وَ اهْتَدَى (جهلش ادامه دار باشه، عقل باعث هدایت میشه).یعنی اون جهلی که ادامه دار باشه یه رتبه ی دیگه ای از جهل ه
  أجهل الناس‏

• أَجْهَلُ النَّاسِ مُسِی‏ءٌ مُسْتَأْنَفٌ (یه بار یه نفر یه کار بدی و انجام میده خب این یه نوع جهل ه ولی وقتی تکرار میکنه خب این مرحله ی بالاتری از جهل ه).

• أَجْهَلُ النَّاسِ الْمُغْتَرُّ بِقَوْلِ مَادِحٍ مُتَمَلِّقٍ یُحَسِّنُ لَهُ الْقَبِیحَ وَ یُبَغِّضُ إِلَیْهِ النَّصِیحَ (این فردی که داره این طور رفتار میکنه دچار اون فریب نیست که جهل به فضائل داره بلکه برعکس خوب رو بد میبینه بد رو خوب میبینه اون فرد اصلا نمیدونست این کار خوب ه بده تعدیل6 ه؟).

• أَعْظَمُ الْجَهْلِ مُعَادَاةُ الْقَادِرِ وَ مُصَادَقَةُ الْفَاجِرِ وَ الثِّقَةُ بِالْغَادِرِ (میدونه میتونه اذیتش کنه ها سر هیچی با طرف لج بازی میکنه، دوستی با فاجر هم شاید به خاطر همین باشه که طرف رنگ و بوی اون و میگیره از هدف اصلی دور میشه، اعتماد کردن به خائن و پیمان شکن همون کسی ه که کار اشتباه رو دوباره داره تکرار میکنه چون لازم نیست که آدم همه ی اشتباهات عالم رو خودش یه بار انجام داده باشه که بعدا بهش بگن تو تکرار کردی نه یه نفر با این پیمان بست و او خیانت کرد شما بری پیمان ببندی تکرار اشتباه کردی، حالا اگه با یه خائنی یه بار پیمان بستی و پیمان شکست دوباره رفتی طرفش این میشه جهل اندر جهل اندر جهل).

• مَنِ اصْطَنَعَ جَاهِلًا بَرْهَنَ عَنْ وُفُورِ جَهْلِهِ (257/ 5).؟؟؟؟؟؟

• تَکَثُّرُکَ بِمَا لَا یَبْقَى لَکَ وَ لَا تَبْقَى لَهُ مِنْ أَعْظَمِ الْجَهْلِ (.؟؟؟؟؟؟

• غَایَةُ الْجَهْلِ تَبَجُّحُ الْمَرْءِ بِجَهْلِهِ (آخرش اینه که خوشحال هم باشه یعنی یه نادون هست ملاک خوب و بد و نمیدونه یعنی جهل مرکب نداره ولی این یارو جهلش مرکب ه که در جهل مرکب ابد االدهر بماند).

علائم(نشانه ها)

(اول ده صفت عاقل که در ابتدای متن هم آورده شده بود)وَ صِفَةُ الْعَاقِلِ أَنْ یَحْلُمَ عَمَّنْ جَهِلَ عَلَیْهِ وَ یَتَجَاوَزَ عَمَّنْ ظَلَمَهُ وَ یَتَوَاضَعَ لِمَنْ هُوَ دُونَهُ وَ یُسَابِقَ مَنْ فَوْقَهُ فِی طَلَبِ الْبِرِّ وَ إِذَا أَرَادَ أَنْ یَتَکَلَّمَ تَدَبَّرَ فَإِنْ کَانَ خَیْراً تَکَلَّمَ فَغَنِمَ وَ إِنْ کَانَ شَرّاً سَکَتَ فَسَلِمَ وَ إِذَا
عَرَضَتْ لَهُ فِتْنَةٌ اسْتَعْصَمَ بِاللَّهِ وَ أَمْسَکَ یَدَهُ وَ لِسَانَهُ وَ إِذَا رَأَى فَضِیلَةً انْتَهَزَ بِهَا²² لَا یُفَارِقُهُ الْحَیَاءُ وَ لَا یَبْدُو مِنْهُ الْحِرْصُ فَتِلْکَ عَشْرُ خِصَالٍ یُعْرَفُ بِهَا الْعَاقِلُ وَ (سپس ده صفت جاهل)صِفَةُ الْجَاهِلِ أَنْ یَظْلِمَ مَنْ خَالَطَهُ وَ یَتَعَدَّى عَلَى مَنْ هُوَ دُونَهُ وَ یَتَطَاوَلَ عَلَى مَنْ هُوَ فَوْقَهُ کَلَامُهُ بِغَیْرِ تَدَبُّرٍ إِنْ تَکَلَّمَ أَثِمَ وَ إِنْ سَکَتَ سَهَا وَ إِنْ عَرَضَتْ لَهُ فِتْنَةٌ سَارَعَ إِلَیْهَا فَأَرْدَتْهُ‏²³ وَ إِنْ رَأَى فَضِیلةً أَعْرَضَ وَ أَبْطَأَ عَنْهَا لَا یَخَافُ ذُنُوبَهُ الْقَدِیمَةَ وَ لَا یَرْتَدِعُ فِیمَا بَقِیَ مِنْ عُمُرِهِ مِنَ الذُّنُوبِ یَتَوَانَى عَنِ الْبِرِّ وَ یُبْطِئُ عَنْهُ غَیْرَ مُکْتَرِثٍ‏²⁴ لِمَا فَاتَهُ مِنْ ذَلِکَ أَوْ ضَیَّعَهُ فَتِلْکَ عَشْرُ خِصَالٍ مِنْ صِفَةِ الْجَاهِلِ الَّذِی حُرِمَ الْعَقْل‏

• اعْصِ الْجَاهِلَ تَسْلَمْ (معمولا عقلا برای کارهاشون دلیل دارن و وقتی باهاشون مخالفت میشه دلیل میارن در حالی که وقتی با جاهل مخالفت میکنی از اونجایی که مبنای خاصی برای اتخاذ تصمیم نداشته وقتی باهاش مخالفت میکنی میپذیره چون حداقل یه توجیهی برای این یکی تصمیم وجود داره و اون اینه که فلانی گفت یا اینکه دل شما رو به دست میاره).

• لَا تُعَاتِبِ الْجَاهِلَ فَیَمْقُتَکَ وَ عَاتِبِ الْعَاقِلَ یُحْبِبْکَ (اگه یه نفر و عتاب کردی خوشش اومد عاقل ه اگه دشمن گرفت تو رو جاهل ه، البته باید توجه بشه که اینها مقوله های قابل تشکیک ه یعنی ممکنه یه نفر عاقل باشه ولی به دلایل دیگه ای از این عتاب تو بدش بیاد یا بهتر بگیم از تو بدش بیاد مثلا شاید چون تو بد مطرح کردی یا شاید تو بیش از اندازه ی اشتباه عتاب کردی)

• الْجَاهِلُ لَا یَرْعَوِی (جاهل بر نمیگرده یعنی یه کار داغون میکنه تا تهش میره بر خلاف عاقل که تا اماراتی بر اشتباه بودن حرکت به چشمش بیاد تتبع رو آغاز میکنه اگر به اطمینان رسید که اشتباهه برمیگرده). 1173 کَثْرَةُ الْخَطَإِ تُنْذِرُ بِوُفُورِ الْجَهْلِ (589/ 4).

• الْجَاهِلُ لَا یَرْتَدِعُ وَ بِالْمَوَاعِظِ [بِالْمَوْعِظَةِ] لَا یَنْتَفِعُ (حالا وای نمیسه هیچی یعنی خودش نمفهمه هیچی بقیه هم میخوان بهش بفهمونن داری اشتباه میکنی سودی براش نداره).

• الْجَاهِلُ لَا یَعْرِفُ تَقْصِیرَهُ وَ لَا یَقْبَلُ مِنَ النَّصِیحِ لَهُ (تقویت کننده ی بالایی).

• الْجَاهِلُ مَنْ خَدَعَتْهُ الْمَطَالِبُ (دچار خدعه شده، حالا این به خاطر این بوده که فضائل و نمیدونسته چیه یا نه میدونسته و با علم به آنها فریب خورده).

• الْعَالِمُ یَنْظُرُ بِقَلْبِهِ وَ خَاطِرِهِ وَ الْجَاهِلُ یَنْظُرُ بِعَیْنِهِ وَ نَاظِرِهِ (عقلش به چشه ، چیز دیگه ای شاید دستش نیست که بخواد با اونها انتخاب کنه).

• الْجَاهِلُ إِذَا جَمَدَ وَجَدَ [إِذَا جَحَدَ وَحَّدَ] وَ إِذَا وَجَدَ أَلْحَدَ [وحد] ؟؟؟

• الْجَاهِلُ لَنْ یُلْقَى [یلغى‏] أَبَداً إِلَّا مُفَرِّطاً أَوْ مُفْرِطاً (کارش افراط و تفریطه چون حدود رو نمیدونه).

• ثَرْوَةُ الْجَاهِلِ فِی مَالِهِ وَ أَمَلِهِ (فقط به مالش مینازه و آرزو هاش اصلا یه حالی میکنه با پولش و آرزوش).

• لِسَانُ الْجَهْلِ الْخُرْقُ (درشتی صحبت کردن نشانه نادانی ست ،نه شجاعت و قدرت).

• مَا أَوْقَحَ الْجَاهِلَ (76/ 6).

• لَا یُرَى الْجَاهِلُ إِلَّا مُفَرِّطا

• الْجَاهِلُ مَنِ انْخَدَعَ لِهَوَاهُ وَ غُرُورِهِ (339/ 1).

• اللِّسَانُ مِعْیَارٌ أَرْجَحَهُ الْعَقْلُ وَ أَطَاشَهُ الْجَهْلُ.

ذم:

جهل فقر است

• ْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص‏ یَا عَلِیُّ لَا فَقْرَ أَشَدُّ مِنَ الْجَهْلِ وَ لَا مَالَ أَعْوَدُ مِنَ الْعَقْل‏

الجهل معدن الشر

الْجَهْلُ مَعْدِنُ الشَّرِّ (173/ 1).
1094 الْجَهْلُ دَاءٌ وَ عَیَاءٌ (قبیح تری عیب ها)(182/ 1).
1095 الْجَهْلُ أَدْوَأُ الدَّاءِ (205/ 1).
1096 الْجَهْلُ أَصْلُ کُلِّ شَر
الْجَهْلُ وَ الْبُخْلُ مَسَاءَةٌ [شَنَاءَةٌ] وَ مَضَرَّةٌ (7/ 2).
الْجَهْلُ فِی الْإِنْسَانِ أَضَرُّ مِنَ الْآکِلَةِ فِی الْبَدَنِ (59/ 2).
أَسْوَأُ السُّقْمِ [الْقِسْمِ‏] الْجَهْلُ (377/ 2).
أَشْقَى النَّاسِ الْجَاهِلُ (379/ 2).
بِالْجَهْلِ یُسْتَثَارُ کُلُّ شَرٍّ (234/ 3).
لَا سَوْأَةَ أَشْیَنُ مِنَ الْجَهْل

الجهل شر المصائب‏

أَعْظَمُ الْمَصَائِبِ الْجَهْلُ (371/ 2).
شَرُّ الْمَصَائِبِ الْجَهْلُ (165/ 4).
مِنْ أَشَدِّ الْمَصَائِبِ غَلَبَةُ الْجَهْلِ (19/ 6).
لَا مُصِیبَةَ أَشَدُّ مِنْ جَهْل‏

جهل دشمن است

• الْجَهْلُ أَنْکَى عَدُوٍّ

ذم الجهل و الجهالة

• الْجَهْلُ أَنْکَى عَدُوٍّ (النَّاکِی‏- [نکی‏]: آنکه دشمن خود را با کشتن و یا مجروح کردن از میان بردارد.).

• الْجَهْلُ وَبَالٌ (63/ 1).

• الْجَهْلُ بِالْفَضَائِلِ [لِلْفَضَائِلِ‏] مِنْ أَقْبَحِ الرَّذَائِلِ (خیلی بده آدم ندونه که اصلا فضائل چیه یعنی عمل پیش کش اصلا نمیدونه خوب چیه بد چیه که بخواد انجامش بده)

• الْجَاهِلُ کَزَلَّةِ الْعَالِمِ صَوَابُهُ (خیلی پیشرفت کنه تازه میرسه به جایی که عالم خطا بکنه).
  صَوَابُ الْجَاهِلِ کَالزَّلَّةِ مِنَ الْعَاقِلِ

• الْجَاهِلُ صَخْرَةٌ لَا یَنْفَجِرُ مَاؤُهَا وَ شَجَرَةٌ لَا یَخْضَرُّ عُودُهَا وَ أَرْضٌ لَا یَظْهَرُ عُشْبُهَا. (یه چیزی ه که فقط کلفت زائده ایجاد میکنه و سودی نداره).

• ضَالَّةُ الْجَاهِلِ غَیْرُ مَوْجُودَةٍ (گم شده اش یافت نمیشود شاید به این معنی که دنبالش نیست که یافت بشود و الا طبق روایت های قبلی دانسته شد که عقل اکتسابی است البته شاید اون عقل زمان یافت شدنش تمام شده زمانی که باید او را میافتیم همان عالم زد بوده است والله یعلم).

• عَمَلُ الْجَاهِلِ وَبَالٌ وَ عِلْمُهُ ضَلَالٌ (علمش به گمراهی ه، کار بکنه وبال گردنه البته این رو جزء آثارش هم میشه حساب کرد یعنی اثر عملش وبال است).

• مَوَدَّةُ الْجُهَّالِ مُتَغَیِّرَةُ الْأَحْوَالِ وَشِیکَةُ الِانْتِقَالِ (دوستى نادانان متغیّر أحوال و زود انتقالست شاید این به خاطر همون عدم وجود ملاک و فکر برای انتخاب باشد بادی به هر جهت بودن را میشود از این روایات استخراج کرد‏).

• نِعَمُ الْجُهَّالِ کَرَوْضَةٍ عَلَى مَزْبَلَةٍ [فِی مَزْبَلَةٍ] (یعنی اینکه نعمتاشون هم در بستری از کثافات و نازیبایی هاست).

• أَبْغَضُ الْخَلَائِقِ إِلَى اللَّهِ تَعَالَى الْجَاهِلُ لِأَنَّهُ حَرَمَهُ [أَفْضَلَ‏] مَا مَنَّ بِهِ عَلَى خَلْقِهِ وَ هُوَ الْعَقْلُ (چون خدا به هرکی بیشتر منت گذاشته بیشتر بهش عقل داده یعنی جهل رو مایه ی بی توجهی قرار داده و شاید بشه گفت از همه بیشتر به جهل بی توجهی شده است پس).

آثار

الْجَهْلُ فَسَادُ کُلِّ أَمْر(جهل باعث فساد میشه هر کاری میشه شاید بشه گفت که بر عکس عقل که باعث رشد هر کاری میشه)

• جَهْلُ الْمُشِیرِ هَلَاکُ الْمُسْتَشِیرِ (حالا جاهل مشورت بده اون کسی که مشورت گرفته رو به هلاکت میکشونه).

• عُقْبَى الْجَهْلِ مَضَرَّةٌ (آخرش ضرره دیگه)

• لَا یَزْکُو مَعَ الْجَهْلِ مَذْهَبٌ (یعنی جاهل و بنداری تو یه راه درست هم اون راه و خراب میکنه).

• إِذَا شَابَ الْجَاهِلُ شَبَّ جَهْلُهُ (وقتی جوان میشه از اونجا که سرعت بیشتره ولی نه درجهتی که باید لذا میزان خطایش هم بیشتر میشود).

• طَاعَةُ الْجَهُولِ تَدُلُّ عَلَى الْجَهْلِ (از خیلی جاهل اطاعت کنی تو هم به جهل کشیده میشی).

• کُلَّمَا حَسُنَتْ نِعْمَةُ الْجَاهِلِ ازْدَادَ قُبْحاً فِیهَا (شاید به این خاطر باشه که نعمت سرعت ه و در چون جهتش خراب ه هر چی نعمتش بیشتر زشتی ش بیشتر).

• لِسَانُ الْجَاهِلِ مِفْتَاحُ حَتْفِهِ (در بستر خود مرد بدون اینکه زده و یا کشته شود زبانش باعث مرگش میشه یه مرگ خاموش).

جهل مرگ است

الْجَهْلُ مَوْتٌ (22/ 1).
الْجَاهِلُ مَیِّتٌ وَ إِنْ کَانَ حَیّاً (293/ 1).
الْجَهْلُ مُمِیتُ الْأَحْیَاءِ وَ مُخَلِّدُ الشِّقَاءِ (بدبختی).
الْجَاهِلُ مَیِّتٌ بَیْنَ الْأَحْیَاءِ (143/ 2).

جهل ضلالت است

• الْعِلْمُ [الْحِلْمُ‏] جَلَالَةٌ وَ الْجَهَالَةُ ضَلَالَةٌ (48/ 1).

• الْعِلْمُ مُجِلَّةٌ(بزرگ میکنه) وَ الْجَهْلُ مُضِلَّةٌ (55/ 1).

• فِکْرُ الْجَاهِلِ غِوَایَةٌ (گمراهی).

جهل لغزش است

• الْجَهْلُ یُزِلُّ الْقَدَمَ

• الْجَهْلُ یُزِلُّ الْقَدَمَ وَ یُورِثُ النَّدَمَ

• الْجَهْلُ مَطِیَّةٌ شَمُوسٌ مَنْ رَکِبَهَا زَلَّ وَ مَنْ صَحِبَهَا ضَلَّ [ظل‏] («مطیّه» شترى را گویند که بر آن سوار شوند ، چرا سوارش بشی لغزش دچار میشی ولی مصاحبش باشی گمراه میشی شاید مصاحبت یه پله بالاتر سوار شدن باشد چون تو اون ثبوت خوابیده ولی سوار شدن حدوثی است)

• مَنْ جَهِلَ مَوْضِعَ قَدَمِهِ زَلَّ (189/ 5).

• مَنْ جَهِلَ کَثُرَ عِثَارُهُ (بر رو در افتادن او).
  ### جهل فریب است

• الْجَهْلُ یَجْلِبُ [یُوجِبُ‏] الْغَرَرَ (فریب به همراه میاره).

• غُرُورُ الْجَاهِلِ بِمَحَالاتِ الْبَاطِلِ (378/ 4).

• کَفَى بِالاغْتِرَارِ جَهْلًا (واسه فریب خوردن جهل بسه).

جهل تباهی است

• الْعِلْمُ یُنْجِیکَ وَ الْجَهْلُ یُرْدِیکَ (/تباه میگرداند).

• جَهْلُ الْغَنِیِّ یَضَعُهُ وَ عِلْمُ الْفَقِیرِ یَرْفَعُهُ (367/ 3).

• رَأْیُ الْجَاهِلِ یُرْدِی (95/ 4).

• زِیَادَةُ الْجَهْلِ تُرْدِی (112/ 4).

• کَفَى بِالْجَهْلِ ضَعَةً (569/ 4).

آثار متفرقه

• الْجَاهِلُ حَیْرَانٌ (نمیدونه باید چیکار کنه).

• الْجَهْلُ یُفْسِدُ الْمَعَادَ (خب طبعا کسی که ندونه باید چیکار کنه خب آخرتش باید هم دچار فساد بشه).

• کُلُّ جَاهِلٍ مَفْتُونٌ (دچار فتنه است، کی دچار فتنه میشه کسی که حق و باطل و تشخیص نده).

• کَمْ مِنْ عَزِیزٍ أَذَلَّهُ جَهْلُهُ (باعث خواری او میشود جهل ش).

• لِلْجَاهِلِ فِی کُلِّ حَالَةٍ خُسْرَانٌ (زیان از نوعی که باعث از بین رفتن سرمایه میشود).

• مَنْ جَهِلَ أَهْمَلَ (مورد اهمال قرار میگیره از طرف جامعه که با این ترجمه باید فعل مجهول معنی شود).

• مَنِ اسْتَطَارَهُ [مَنِ اسْتَظْهَرَهُ‏] الْجَهْلُ فَقَدْ عَصَى الْعَقْلَ (همون حالتی که گفته شد ازش تعریف میشه و خوشش میاد این احتمالا نباید متوقف بر تعریف هم باشد بلکه خودش هم همینطوری احتمالا باد میکنه و بالا میره بدون اینکه کسی بخواد ازش تعریف کنه حالا میرسه به اون تکبر که دیگه طاعتی از عقل در اون مرحله وجود نداره).

• مَا کَفَرَ الْکَافِرُ حَتَّى جَهِلَ (اینجا آیا احتمال داره که جهل در برابر علم باشد؟فکر میکنم اما احتمال هم داره که در برابر عقل باشه چون اگه عقل داشته که کفر نمیورزید به قرینه ی لعلکم تعقلون ها
  کَذلِکَ یُبَیِّنُ اللَّهُ لَکُمْ آیاتِهِ لَعَلَّکُمْ تَعْقِلُون
  اعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ یُحْیِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِها قَدْ بَیَّنَّا لَکُمُ الْآیاتِ لَعَلَّکُمْ تَعْقِلُونَ (17)
  أُفٍّ لَکُمْ وَ لِما تَعْبُدُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ أَ فَلا تَعْقِلُونَ (67)
  مهم ترین دلیل پذیرش خدا آیات آفاقی ست برای اینکه از این آیات بتوان استفاده ای کرد باید تعقل کرد).

• الْعَامِلُ بِجَهْلٍ (علی غیر البصیره و غیر العلم هم داشتیم، که به این قرینه میشه گفت این جهل به معنی عدم علم ه البته شاید بشه یه رابطه ی وثیقی بین عقل و علم پیدا کرد) کَالسَّائِرِ عَلَى غَیْرِ طَرِیقٍ فَلَا یَزِیدُهُ جِدُّهُ فِی السَّیْرِ إِلَّا بُعْداً عَنْ حَاجَتِهِ (63/ 2).

• إِنَّکُمْ لَمْ تُحَصِّلُوا بِالْجَهْلِ أَرْباً وَ لَنْ تَبْلُغُوا بِهِ مِنَ الْخَیْرِ سَبَباً وَ لَنْ تُدْرِکُوا بِهِ مِنَ الْآخِرَةِ مَطْلَباً (69/ 3).

• مَنْ جَهِلَ قَلَّ اعْتِبَارُهُ (بی اعتباری میاره).

برخورد با جاهل باید چگونه باشد

• لَا یَرْدَعُ الْجَهُولَ إِلَّا حَدُّ الْحُسَامِ (یعنی ولش کن نصیحت پسیحت و بیخیال شو کارش با شمشیر درست میشه).

• أَهْوَنُ شَیْ‏ءٍ لَائِمَةُ الْجُهَّالِ (خیلی به اظهار نظراشون توجه نکن راحت لئم و سرزنش میکنن).

• إِذَا عَلَوْتَ فَلَا تُفَکِّرْ فِیمَنْ دُونَکَ مِنَ الْجُهَّالِ وَ لَکِنِ اقْتَدِ بِمَنْ فَوْقَکَ مِنَ الْعُلَمَاءِ (همون معنی ه اینکه خیلی با جاهل کار نداشته باش ه دقتت باید به علما باشه).

• عُقُوبَةُ الْجُهَلَاءِ التَّصْرِیحُ (جاهل و خواستی عقوبت کنی یکفی نیست به اشاره بلکه صریحا باید بهش بگی تا بفهمه)

• زَلَّةُ الْجَاهِلِ مَعْذُورَةٌ(یعنی جاه ل یه کاری کرد معذوره خیلی خودت رو اذیت نکن مثلا پشت بوم یه خر سنگ بندازه پایین معذوره چرا چون نمیفهمه یا بچه اگه به حسب خیرخواهی مثلا با وایتکس فرش دستباف ابریشم تبریز و بشوره معذوره یعنی اگه ما بفهمیم نباید چیزی بهش بگیم بلکه قبل از توضیح مساله باید ازش تشکر هم بکنیم نکنیم چی خب ما خودمون هم جاهل ایم ، جاهل هم نمیفهمه یه کاری میکنه
  شاید هم معنی ش این نباشه به این معنی باشه که تو دیگه دنبال این نباش که دربیاری منشاء این اشتباه کجا بوده بلکه منشاءش مشخص ه حالا اگه میتونی منشاء رو بزن)