عیب و عیب گیری

پروژه Course object

قال ‏1امیرالمؤمنین اکْبَرُ الْعَیْبِ انْ تَعِیبَ مَا فِیکَ مِثْلُهُ

1. عِیب

مقدمه: عیب چیست؟ آیا عیب این است که شخص بگوید بزرگترین عیب برای مرد این است که زن و بچه اش چیزی را بخواهند و او نتواند تهیه کند؟ آیا بزرگترین عیب این است که زن موقع مهمانی بگوید وای لباس ندارم زشت است و عیب است؟

1. تعریف لغتی و شناسایی کلمات مرادف و عناوین ضد

-

2. روایات مدح و ذم

1. اطلاع یافتن قلبهای سلیم

همین که قلب پاکان، چیزی را بد بداند این خود مذمت محسوب می شود(آبرو ریزی): تصنیف-66-883 تَکَادُ ضَمَائِرُ الْقُلُوبِ تَطَّلِعُ عَلَى سَرَائِرِ الْعُیُوبِ‏ (281/ 3).

2. بدترین همنشینها صاحبان معایبند

چون عیب مذموم است از همنشینی با معیوب منع شده ایم: تصنیف-442- 10075 أَفْضَلُ مَنْ شَاوَرْتَ ذُو التَّجَارِبِ وَ شَرُّ مَنْ قَارَنْتَ ذُو الْمَعَایِبِ‏ (456/ 2).

3. تقابل عیب با عقل

وقتی چیزی در مقابل عقل قرار دارد معلوم است مذموم می باشد: تصنیف-59-422 غِطَاءُ الْعُیُوبِ‏ الْعَقْلُ (389/ 4)، تصنیف-54-450 الْعَاقِلُ مَنْ تَوَرَّعَ عَنِ الذُّنُوبِ وَ تَنَزَّهَ عَنِ الْعُیُوبِ‏

3. آثار

1. سنگین بار شدن روح

تصنیف-163-3159 فَالْأَرْوَاحُ مُرْتَهَنَةٌ بِثِقْلِ أَعْبَائِهَا [بثقیل أعیابها] مُوقِنَةٌ بِغَیْبِ أَنْبَائِهَا لَا تُسْتَزَادُ مِنْ صَالِحِ عَمَلِهَا وَ لَا تُسْتَعْتَبُ [لَا تَعْتَبُ‏] مِنْ سَیِّئِ زَلَلِهَا (443/ 4).

2. سخط و غضب الهی

تصنیف-185-3521 احْذَرُوا الذُّنُوبَ الْمُوَرِّطَةَ وَ الْعُیُوبَ‏ الْمُسْخِطَةَ (283/ 2).

3. علاقه به اشاعه عیوب مردم

تصنیف-421- 9652 ذَوُو الْعُیُوبِ‏ یُحِبُّونَ إِشَاعَةَ مَعَایِبِ‏ النَّاسِ لِیَتَّسِعَ لَهُمُ الْعُذْرُ فِی مَعَایِبِهِمْ‏ (38/ 4).

4. ریشه و بستر

1. ریشها در مرتبه قلب

حرص و کبر و حسد (این هر سه ریشه هر بدی اند): نهج-ح371- وَ قَالَ ع‏ لَا شَرَفَ أَعْلَى مِنَ الْإِسْلَامِ وَ لَا عِزَّ أَعَزُّ مِنَ التَّقْوَى وَ لَا مَعْقِلَ أَحْسَنُ مِنَ الْوَرَعِ وَ لَا شَفِیعَ أَنْجَحُ مِنَ التَّوْبَةِ وَ لَا کَنْزَ أَغْنَى مِنَ الْقَنَاعَةِ وَ لَا مَالَ أَذْهَبُ لِلْفَاقَةِ مِنَ [الرِّضَا] الرِّضَى بِالْقُوتِ وَ مَنِ اقْتَصَرَ عَلَى بُلْغَةِ الْکَفَافِ فَقَدِ انْتَظَمَ الرَّاحَةَ وَ تَبَوَّأَ خَفْضَ الدَّعَةِ وَ [الدَّعَةُ] الرَّغْبَةُ مِفْتَاحُ النَّصَبِ‏ وَ مَطِیَّةُ التَّعَبِ وَ الْحِرْصُ وَ الْکِبْرُ وَ الْحَسَدُ دَوَاعٍ إِلَى التَّقَحُّمِ فِی الذُّنُوبِ
حرص و شره(مثل حرص زیاد در خوردن): تصنیف-296- 6656 الشَّرَهُ جَامِعٌ لِمَسَاوِی الْعُیُوبِ‏ (294/ 1). (شره: حرص زیاد داشتن)، تصنیف-296- 6676 ثَمَرَةُ الشَّرَهِ التَّهَجُّمُ عَلَى الْعُیُوبِ‏ (329/ 3)، تصنیف-361- 8177 کَثْرَةُ الْأَکْلِ مِنَ الشَّرَهِ وَ الشَّرَهُ شَرُّ الْعُیُوبِ‏ [مِنَ الْعُیُوبِ‏] (593/ 4)، تصنیف-296- 6664 رَأْسُ الْمَعَایِبِ‏ الشَّرَهُ (50/ 4، 48/ 4)، تصنیف-295- 6639 الْحِرْصُ مُوقِعٌ فِی کَثِیرِ الْعُیُوبِ‏ [کَبِیرِ الذُّنُوبِ‏] (294/ 1).
کبر:تصنیف-309- 7124 إِیَّاکَ وَ الْکِبْرَ فَإِنَّهُ أَعْظَمُ الذُّنُوبِ وَ أَلْأَمُ الْعُیُوبِ‏ وَ هُوَ حِلْیَةُ إِبْلِیسَ (293/ 2).
حسد و کینه:تصنیف-299- 6792 الْحَسَدُ رَأْسُ الْعُیُوبِ‏ (149/ 1)، تصنیف-299- 6770 رَأْسُ الْعُیُوبِ‏ الْحِقْدُ (51/ 4).

2. ریشه ها در مرتبه رفتار

شرّ، محل بروز عیوب رفتاری می باشد: نهج-ح371- وَ قَالَ ع‏ ... وَ الشَّرُّ [جَامِعٌ لِمَسَاوِئِ‏] جَامِعُ مَسَاوِئِ الْعُیُوب. (نکته: برخی می گویند: شرّ از شره و زیادی در حرص در امور نشئت گرفته است.)
‏خَنَی(بدی در کار):تصنیف-257- 5453 الْحَیَاءُ [الخنى‏] مِفْتَاحُ کُلِّ الْخَیْرِ [رأس العیوب‏] (93/ 1).
بخل: نهج-ح378- وَ قَالَ ع‏ الْبُخْلُ جَامِعٌ لِمَسَاوِئِ الْعُیُوبِ‏ وَ هُوَ زِمَامٌ یُقَادُ بِهِ إِلَى کُلِّ سُوء

3. بستر

کوتاهی کردن در کارها: تصنیف-443- 10118 مَنْ قَصَّرَ عَابَ‏ (147/ 5). (عاب: عیب دار شد)

5. مراتب و انواع و اقسام

1. قبیحترین عیبها

تتبع عیوبِ (دیگران): تصنیف-451- 10373 تَتَبُّعُ الْعُیُوبِ‏ مِنْ أَقْبَحِ الْعُیُوبِ‏ وَ شَرِّ السَّیِّئَاتِ (318/ 3).
کبر: عیون الحکم-96- 2214- إِیَّاکَ وَ الْکِبْرَ فَإِنَّهُ أَعْظَمُ الذُّنُوبِ وَ أَقْبَحُ الْعُیُوبِ‏ وَ هُوَ حِلْیَةُ إِبْلِیسَ.
عدم گذشت: تصنیف-465- 10692 قِلَّةُ الْعَفْوِ أَقْبَحُ الْعُیُوبِ‏ وَ التَّسَرُّعُ إِلَى الِانْتِقَامِ أَعْظَمُ الذُّنُوبِ (505/ 4).

2. بزرگترین عیبها

عیب گرفتن به دیگران و اصلاح دیگران در چیزی که خود بدان مبتلاست: تصنیف-225- 4558 أَکْبَرُ الْعَیْبِ‏ أَنْ تَعِیبَ‏ غَیْرَکَ بِمَا هُوَ فِیکَ (432/ 2)، تصنیف-237- 4765 إِنْ سَمَتْ هِمَّتُکَ لِإِصْلَاحِ النَّاسِ فَابْدَأْ بِنَفْسِکَ فَإِنَّ تَعَاطِیَکَ صَلَاحَ غَیْرِکَ وَ أَنْتَ فَاسِدٌ أَکْبَرُ الْعَیْبِ‏ (23/ 3).
نکته: دلیل این که این عیب به بزرگترین تعبیر شده: چون خود شخص اقرار به عیب بودن آن دارد. و چون نسبت به خود نمی بیند به سرعت رشد می کند. و چون این به عیب «خودبینی» بر می گردد. (شخص، مبتلا به عیب خودبینی است. در این صورت عیوب خود را دیگر نمی بیند. در این شرایط همه عیوب رشد خواهند کرد) و چون این عیب به عجب و خود شگفتی بر می گردد. وقتی عیب روی خود ذات افتاد دیگر درمان ندارد. عجب همان رذیله شیطان است.

3. شدیدترین عیوب

پنهان شدن عیوب شخص نزد خودش: تصنیف-235- 4710 مِنْ أَشَدِّ عُیُوبِ الْمَرْءِ أَنْ تَخْفَى عَلَیْهِ عُیُوبُهُ (18/ 6).

4. بدترین عیبها

کبر: تصنیف-309- 7116 الْکِبْرُ شَرُّ الْعُیُوبِ‏ (149/ 1)،
شره(حرص شدید):تصنیف-361- 8177 کَثْرَةُ الْأَکْلِ مِنَ الشَّرَهِ وَ الشَّرَهُ شَرُّ الْعُیُوبِ‏ [مِنَ الْعُیُوبِ‏] (593/ 4).
نکته: دلیل بدترین بودن: شره غریزه ای فعال است و زود خود را نشان می دهد.

5. پست ترین عیبها

حقد(اَمّ الرذائل): تصنیف-299- 6763 الْحِقْدُ أَلْأَمُ [لام‏] الْعُیُوبِ‏ (239/ 1).

6. مصادیق خاص و تطبیق مصادیق

1. آنچه را که در خود او است و نمیداند در دیگران متوجه شود

2. آنچه را که خود دارد براى دیگران شرم آور بداند

3. بیهوده هم‏نشین خود را بیازارد

معانی الاخبار-335-1- حَدَّثَنَا أَبُو الْحَسَنِ عَلِیُّ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ أَحْمَدَ الْأَسْوَارِیُّ قَالَ حَدَّثَنَا أَبُو یُوسُفَ‏ أَحْمَدُ بْنُ الْقَیْسِ السِّجْزِیُّ الْمُذَکِّرُ قَالَ حَدَّثَنَا أَبُو الْحَسَنِ عَمْرُو بْنُ حَفْصٍ قَالَ حَدَّثَنِی أَبُو مُحَمَّدٍ عُبَیْدُ اللَّهِ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ أَسَدٍ بِبَغْدَادَ قَالَ حَدَّثَنَا الْحُسَیْنُ بْنُ إِبْرَاهِیمَ أَبُو عَلِیٍ‏ قَالَ حَدَّثَنَا یَحْیَى بْنُ سَعِیدٍ الْبَصْرِیُّ قَالَ حَدَّثَنَا ابْنُ جریح [جُرَیْجٍ‏] عَنْ عَطَاءٍ عَنْ عُبَیْدِ بْنِ عُمَیْرٍ اللَّیْثِیِّ عَنْ أَبِی ذَرٍّ رَحْمَةُ اللَّهِ عَلَیْهِ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَى رَسُولِ اللَّهِ ص وَ هُوَ فِی الْمَسْجِدِ جَالِساً وَحْدَهُ فَاغْتَنَمْتُ خَلْوَتَه‏ ... ثُمَّ قَالَ کَفَى بِالْمَرْءِ عَیْباً أَنْ یَکُونَ فِیهِ ثَلَاثُ خِصَالٍ یَعْرِفُ مِنَ النَّاسِ مَا یَجْهَلُ مِنْ نَفْسِهِ وَ یَسْتَحْیِی لَهُمْ مِمَّا هُوَ فِیهِ وَ یُؤْذِی جَلِیسَهُ فِیمَا لَا یَعْنِیهِ ثُمَّ قَالَ یَا أَبَا ذَرٍّ لَا عَقْلَ کَالتَّدْبِیرِ وَ لَا وَرَعَ کَالْکَفِّ وَ لَا حَسَبَ کَحُسْنِ الْخُلُقِ.

4. درخواست چیزی که شایستگی آن را ندارد

تصنیف-68-942 لَا یُعَابُ‏ الرَّجُلُ بِأَخْذِ حَقِّهِ وَ إِنَّمَا یُعَابُ‏ بِأَخْذِ مَا لَیْسَ لَهُ (410/ 6). نهج-ح166- وَ قَالَ ع‏ لَا یُعَابُ‏ الْمَرْءُ بِتَأْخِیرِ حَقِّهِ إِنَّمَا یُعَابُ‏ مَنْ أَخَذَ مَا لَیْسَ لَه‏

5. دروغ

عیبی رسوا کننده است: تصنیف-220- 4405 الْکَذِبُ عَیْبٌ‏ فَاضِحٌ (147/ 1).

6. حسد

تصنیف-300- 6799 الْحَسَدُ عَیْبٌ‏ فَاضِحٌ وَ شُحٌّ (شجی)‏ فَادِحٌ لَا یَشْفِی صَاحِبَهُ إِلَّا بُلُوغُ آمَالِه (أَمَلِهِ‏) فِیمَنْ یَحْسُدُهُ

7. تامل عیب دیگران

تصنیف-451- 10371 تَأَمُّلُ الْعَیْبِ‏ عَیْبٌ‏ (282/ 3).

8. وجود احتکار در جامعه عیب برای والیان

نهج-نامه53- ... وَ اعْلَمْ مَعَ ذَلِکَ أَنَّ فِی کَثِیرٍ مِنْهُمْ ضِیقاً فَاحِشاً وَ شُحّاً قَبِیحاً وَ احْتِکَاراً لِلْمَنَافِعِ وَ تَحَکُّماً فِی الْبِیَاعَاتِ وَ ذَلِکَ بَابُ مَضَرَّةٍ لِلْعَامَّةِ وَ عَیْبٌ‏ عَلَى الْوُلَاةِ فَامْنَعْ مِنَ الِاحْتِکَار ...

9. عیوب برخی اشیاء

روایات فراوانی هست که در فقه بطور مبسوطا بحث می شود: کافی-5-207-2- عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ جَمِیلٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحَدِهِمَا ع‏ فِی الرَّجُلِ یَشْتَرِی الثَّوْبَ أَوِ الْمَتَاعَ فَیَجِدُ فِیهِ عَیْباً فَقَالَ إِنْ کَانَ الشَّیْ‏ءُ قَائِماً بِعَیْنِهِ رَدَّهُ عَلَیْهِ وَ أَخَذَ الثَّمَنَ وَ إِنْ کَانَ الثَّوْبُ قَدْ قُطِعَ أَوْ خِیطَ أَوْ صُبِغَ یَرْجِعُ بِنُقْصَانِ الْعَیْبِ‏.
دنیا:(روایات فراوانی به عیب دار بودن دنیا اشاره میکند که در اینجا چند نمونه آورده شده است): نهج-نامه226- ... وَ لَقَدْ کَانَ فِی رَسُولِ اللَّهِ ص کَافٍ لَکَ فِی الْأُسْوَةِ وَ دَلِیلٌ لَکَ عَلَى ذَمِّ الدُّنْیَا وَ عَیْبِهَا وَ کَثْرَةِ مَخَازِیهَا وَ مَسَاوِیهَا إِذْ قُبِضَتْ عَنْهُ أَطْرَافُهَا وَ وُطِّئَتْ لِغَیْرِهِ أَکْنَافُهَا وَ فُطِمَ عَنْ رَضَاعِهَا وَ زُوِیَ عَنْ زَخَارِفِهَا، کافی-2-128- 1- مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَى عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنِ الْهَیْثَمِ بْنِ وَاقِدٍ الْحَرِیرِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: مَنْ زَهِدَ فِی الدُّنْیَا أَثْبَتَ اللهُ الْحِکْمَةَ فِی قَلْبِهِ وَ أَنْطَقَ بِهَا لِسَانَهُ وَ بَصَّرَهُ عُیُوبَ‏ الدُّنْیَا دَاءَهَا وَ دَوَاءَهَا وَ أَخْرَجَهُ مِنَ الدُّنْیَا سَالِماً إِلَى دَارِ السَّلَامِ، کافی-2-130- 10- عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ الْقَاسَانِیِّ عَمَّنْ ذَکَرَهُ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْقَاسِمِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِذَا أَرَادَ اللَّهُ بِعَبْدٍ خَیْراً زَهَّدَهُ فِی الدُّنْیَا وَ فَقَّهَهُ فِی الدِّینِ وَ بَصَّرَهُ عُیُوبَهَا وَ مَنْ أُوتِیَهُنَّ فَقَدْ أُوتِیَ خَیْرَ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ وَ قَالَ لَمْ یَطْلُبْ أَحَدٌ الْحَقَّ بِبَابٍ أَفْضَلَ مِنَ الزُّهْدِ فِی الدُّنْیَا وَ هُوَ ضِدٌّ لِمَا طَلَبَ أَعْدَاءُ الْحَقِّ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ مِمَّا ذَا قَالَ مِنَ الرَّغْبَةِ فِیهَا وَ قَالَ أَ لَا مِنْ صَبَّارٍ کَرِیمٍ فَإِنَّمَا هِیَ أَیَّامٌ قَلَائِلُ أَلَا إِنَّهُ حَرَامٌ عَلَیْکُمْ أَنْ تَجِدُوا طَعْمَ الْإِیمَانِ حَتَّى تَزْهَدُوا فِی الدُّنْیَا.
خانه: (عیب خانه سبب شومی آن است): معانی الاخبار-152-1- حَدَّثَنِی مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیٍّ مَاجِیلَوَیْهِ رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ حَدَّثَنِی مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَى الْعَطَّارُ قَالَ حَدَّثَنِی سَهْلُ بْنُ زِیَادٍ قَالَ حَدَّثَنِی عُثْمَانُ بْنُ عِیسَى عَنْ خَالِدِ بْنِ نَجِیحٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: تَذَاکَرْنَا الشُّؤْمَ عِنْدَهُ قَالَ الشُّؤْمُ فِی ثَلَاثَةٍ فِی الْمَرْأَةِ وَ الدَّابَّةِ وَ الدَّارِ فَأَمَّا شُؤْمُ الْمَرْأَةِ فَکَثْرَةُ مَهْرِهَا وَ عُقُوقُ زَوْجِهَا وَ أَمَّا الدَّابَّةُ فَسُوءُ خُلُقِهَا وَ مَنْعُهَا ظَهْرَهَا وَ أَمَّا الدَّارُ فَضِیقُ سَاحَتِهَا وَ شَرُّ جِیرَانِهَا وَ کَثْرَةُ عُیُوبِهَا.

7. راه درمان رذیله یا اکتساب فضیلت

1. بررسی دقیق کار قبل از انجام آن

تصنیف-63-762 لَوْ عَرَفَ الْمَنْقُوصُ نَقْصَهُ لَسَاءَهُ مَا یَرَى مِنْ عَیْبِهِ‏ (112/ 5).
تصنیف-56-547 رَوِّ قَبْلَ الْفِعْلِ کَیْ لَا تُعَابَ‏ بِمَا تَفْعَلُ (102/ 4). (ترویة: تامل کردن)

2. اجتناب از رفتارهای بد (مبارزه و برخورد مستقیم و مقابله)

تصنیف-323- 7515 بِتَجَنُّبِ الرَّذَائِلِ تَنْجُو مِنَ الْعَابِ‏ (228/ 3).

3. محاسبه و التفات

(به همراه برخورد با عیوب دقت در این برخورد باید باشد. در عیوبی که آشکار نیست محاسبه لازم است) تصنیف-236- 4748 مَنْ حَاسَبَ نَفْسَهُ وَقَفَ عَلَى عُیُوبِهِ‏ وَ أَحَاطَ بِذُنُوبِهِ وَ اسْتَقَالَ الذُّنُوبَ وَ أَصْلَحَ الْعُیُوبَ‏ (399/ 5).

4. موعظه و ملامت و ...

تصنیف-239- 4832 مَنْ وَبَّخَ نَفْسَهُ عَلَى الْعُیُوبِ‏ ارْتَعَدَتْ [ارْتَدَعَتْ‏] عَنْ کَثِیرِ الذُّنُوبِ (399/ 5). مبارزه عملی و محاسبه هست اما نفرت از گناه و انگیزه جدی باید باشد)
نکته: برخی معاتبه را بجای معاقبه در مراحل سلوک می گویند. معاقبه برای عوام است و بلاتر از آن معاتبه می باشد. ( اتعبدون ما تنحتون)

5. راه حلهای عملی تر

کلام کمتر: (بسیاری از بدیها منشاش زبان است. برخی می گویند مدیریت و درمان اصلی همین زبان است. اگر زبانش هر حرفی نزند بسیاری از مشکلات حل می شود). تصنیف-212-4097 مَنْ قَلَّ کَلَامُهُ بَطَلَ عَیْبُهُ‏ (290/ 5).
کنترل شهوت: (این به نوعی همان مدیریت حرص است که در منشا عیب بدان اشاره شد) تصنیف-305- 6980 بِمِلْکِ الشَّهْوَةِ التَّنَزُّهُ عَنْ کُلِّ عَابٍ‏ (240/ 3).

8. آفات یا موانع

-

2. عَیب(عیب گیری)

مقدمه: عیب گیری بسته به متعلَّق آن احکام متفاوتی دارد چرا که عیب گیری از خود با عیب گیری از دیگران متفاوتند. بنابر این در مباحث زیر ممکن است در یک عنوان دو موضوع بررسی شود. مثلا برای عنوان «روایات مدح و ذم» هم مدح عیب گیری از خود و هم ذم عیب گیری از دیگران بررسی می شود.

1. تعریف لغتی و شناسایی کلمات مرادف و عناوین ضد

1. ضد: انصاف

در مقابل بررسی کردن ندیدن عیوب خود و تتبع در عیوب دیگران در چیزی هایی که خود در آن عیب داریم، می توان به روایات انصاف داشتن با مردم اشاره کرد که بدان می پردازیم.
کافی-2-147- 14- أَبُو عَلِیٍّ الْأَشْعَرِیُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْجَبَّارِ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنْ غَالِبِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ رَوْحٍ ابْنِ أُخْتِ الْمُعَلَّى عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: اتَّقُوا اللَّهَ وَ اعْدِلُوا فَإِنَّکُمْ تَعِیبُونَ‏ عَلَى قَوْمٍ لَا یَعْدِلُونَ.
کافی-2-144-1- مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَى عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ حَمْزَةَ عَنْ جَدِّهِ عَنْ أَبِی حَمْزَةَ الثُّمَالِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ ص قَالَ کَانَ رَسُولُ اللَّهِ ص یَقُولُ فِی آخِرِ خُطْبَتِهِ‏ طُوبَى لِمَنْ طَابَ خُلُقُهُ وَ طَهُرَتْ سَجِیَّتُهُ وَ صَلَحَتْ سَرِیرَتُهُ وَ حَسُنَتْ عَلَانِیَتُهُ وَ أَنْفَقَ الْفَضْلَ مِنْ مَالِهِ وَ أَمْسَکَ الْفَضْلَ مِنْ قَوْلِهِ وَ أَنْصَفَ النَّاسَ مِنْ نَفْسِهِ.
کافی-2-144-2- عَنْهُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ وَهْبٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: مَنْ یَضْمَنُ لِی أَرْبَعَةً بِأَرْبَعَةِ أَبْیَاتٍ فِی الْجَنَّةِ أَنْفِقْ وَ لَا تَخَفْ فَقْراً وَ أَفْشِ السَّلَامَ فِی الْعَالَمِ وَ اتْرُکِ الْمِرَاءَ وَ إِنْ کُنْتَ مُحِقّاً وَ أَنْصِفِ النَّاسَ مِنْ نَفْسِکَ.
کافی-2-144-3- عَنْهُ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ فَضَّالٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ عُقْبَةَ عَنْ جَارُودِ أَبِی الْمُنْذِرِ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع یَقُولُ‏ سَیِّدُ الْأَعْمَالِ ثَلَاثَةٌ إِنْصَافُ النَّاسِ مِنْ نَفْسِکَ حَتَّى لَا تَرْضَى بِشَیْ‏ءٍ إِلَّا رَضِیتَ لَهُمْ مِثْلَهُ وَ مُوَاسَاتُکَ الْأَخَ‏ فِی الْمَالِ وَ ذِکْرُ اللَّهِ عَلَى کُلِّ حَالٍ لَیْسَ سُبْحَانَ اللَّهِ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ وَ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ اللَّهُ أَکْبَرُ فَقَطْ وَ لَکِنْ إِذَا وَرَدَ عَلَیْکَ شَیْ‏ءٌ أَمَرَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِهِ أَخَذْتَ بِهِ أَوْ إِذَا وَرَدَ عَلَیْکَ شَیْ‏ءٌ نَهَى اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عَنْهُ تَرَکْتَهُ.
کافی-2-144-4- عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ مُحَمَّدٍ الثَّقَفِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْمُعَلَّى‏ عَنْ یَحْیَى بْنِ أَحْمَدَ عَنْ أَبِی مُحَمَّدٍ الْمِیثَمِیِّ عَنْ رُومِیِّ بْنِ زُرَارَةَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع فِی کَلَامٍ لَهُ‏ أَلَا إِنَّهُ مَنْ یُنْصِفِ النَّاسَ مِنْ نَفْسِهِ لَمْ یَزِدْهُ اللَّهُ إِلَّا عِزّاً.
کافی-2-145-6- عَنْهُ عَنْ أَبِیهِ عَنِ النَّضْرِ بْنِ سُوَیْدٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ زُرَارَةَ عَنِ الْحَسَنِ الْبَزَّازِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ فِی حَدِیثٍ لَهُ‏ أَ لَا أُخْبِرُکُمْ بِأَشَدِّ مَا فَرَضَ اللَّهُ عَلَى خَلْقِهِ فَذَکَرَ ثَلَاثَةَ أَشْیَاءَ أَوَّلُهَا إِنْصَافُ النَّاسِ مِنْ نَفْسِکَ.
کافی-2-145-7- عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ النَّوْفَلِیِّ عَنِ السَّکُونِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص‏ سَیِّدُ الْأَعْمَالِ إِنْصَافُ النَّاسِ مِنْ نَفْسِکَ وَ مُوَاسَاةُ الْأَخِ فِی اللَّهِ‏ وَ ذِکْرُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَى کُلِّ حَالٍ.
کافی-2-145-8- عَلِیٌّ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ زُرَارَةَ عَنِ الْحَسَنِ الْبَزَّازِ قَالَ قَالَ لِی أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع‏ أَ لَا أُخْبِرُکَ بِأَشَدِّ مَا فَرَضَ اللَّهُ عَلَى خَلْقِهِ ثَلَاثٌ‏ قُلْتُ بَلَى قَالَ إِنْصَافُ النَّاسِ مِنْ نَفْسِکَ وَ مُوَاسَاتُکَ أَخَاکَ وَ ذِکْرُ اللَّهِ فِی کُلِّ مَوْطِنٍ أَمَا إِنِّی لَا أَقُولُ سُبْحَانَ اللَّهِ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ وَ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ اللَّهُ أَکْبَرُ وَ إِنْ کَانَ هَذَا مِنْ ذَاکَ وَ لَکِنْ ذِکْرُ اللَّهِ جَلَّ وَ عَزَّ فِی کُلِّ مَوْطِنٍ إِذَا هَجَمْتَ‏ عَلَى طَاعَةٍ أَوْ عَلَى مَعْصِیَةٍ.
کافی-2-147-16- عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ مِهْرَانَ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ جَبَلَةَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص‏ ثَلَاثُ خِصَالٍ مَنْ کُنَّ فِیهِ أَوْ وَاحِدَةٌ مِنْهُنَّ کَانَ فِی ظِلِّ عَرْشِ اللَّهِ یَوْمَ لَا ظِلَّ إِلَّا ظِلُّهُ‏ رَجُلٌ أَعْطَى النَّاسَ مِنْ نَفْسِهِ مَا هُوَ سَائِلُهُمْ وَ رَجُلٌ لَمْ یُقَدِّمْ رِجْلًا وَ لَمْ یُؤَخِّرْ رِجْلًا حَتَّى یَعْلَمَ أَنَّ ذَلِکَ لِلَّهِ رِضًا وَ رَجُلٌ لَمْ یَعِبْ أَخَاهُ الْمُسْلِمَ بِعَیْبٍ حَتَّى یَنْفِیَ ذَلِکَ الْعَیْبَ عَنْ نَفْسِهِ فَإِنَّهُ لَا یَنْفِی مِنْهَا عَیْباً إِلَّا بَدَا لَهُ عَیْبٌ وَ کَفَى بِالْمَرْءِ شُغُلًا بِنَفْسِهِ عَنِ النَّاسِ.
کافی-2-147-17- عَنْهُ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ حَمَّادٍ الْکُوفِیِّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ إِبْرَاهِیمَ الْغِفَارِیِّ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ إِبْرَاهِیمَ الْجَعْفَرِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص‏ مَنْ وَاسَى الْفَقِیرَ مِنْ مَالِهِ وَ أَنْصَفَ النَّاسَ مِنْ نَفْسِهِ فَذَلِکَ الْمُؤْمِنُ حَقّاً.

2. روایات مدح و ذم

1. اهمیت پرداختن به عیوب خود

تمام وقت انسان را می گیرد: تصنیف-234- 4697 کَفَى بِالْمَرْءِ شُغُلًا بِنَفْسِهِ عَنِ النَّاسِ (581/ 4)، تصنیف-437- 10031 کَفَى بِالْمَرْءِ شُغُلًا بِمَعَایِبِهِ‏ عَنْ مَعَایِبِ‏ النَّاسِ (580/ 4).
این کار لازم است(امر شده ایم): تصنیف-237- 4765 إِنْ سَمَتْ هِمَّتُکَ لِإِصْلَاحِ النَّاسِ فَابْدَأْ بِنَفْسِکَ فَإِنَّ تَعَاطِیَکَ صَلَاحَ غَیْرِکَ وَ أَنْتَ فَاسِدٌ أَکْبَرُ الْعَیْبِ‏ (23/ 3)، تصنیف-234- 4700 لِیَکُفَّ مَنْ عَلِمَ مِنْکُمْ عَنْ عَیْبِ غَیْرِهِ مَا یَعْرِفُ مِنْ [عَنْ‏] عَیْبِ نَفْسِهِ (42/ 5)، تصنیف-234-4704 مَنْ بَحَثَ عَنْ عُیُوبِ النَّاسِ فَلْیَبْدَأْ بِنَفْسِهِ (305/ 5)، نهج-نامه140- إِنَّمَا یَنْبَغِی لِأَهْلِ الْعِصْمَةِ وَ الْمَصْنُوعِ إِلَیْهِمْ فِی السَّلَامَةِ أَنْ یَرْحَمُوا أَهْلَ الذُّنُوبِ وَ الْمَعْصِیَةِ وَ یَکُونَ الشُّکْرُ هُوَ الْغَالِبَ عَلَیْهِمْ وَ الْحَاجِزَ لَهُمْ عَنْهُمْ فَکَیْفَ بِالْعَائِبِ‏ الَّذِی عَابَ‏ أَخَاهُ وَ عَیَّرَهُ بِبَلْوَاهُ أَ مَا ذَکَرَ مَوْضِعَ سَتْرِ اللَّهِ عَلَیْهِ مِنْ ذُنُوبِهِ مِمَّا هُوَ أَعْظَمُ مِنَ الذَّنْبِ الَّذِی عَابَهُ‏ بِهِ وَ کَیْفَ یَذُمُّهُ بِذَنْبٍ قَدْ رَکِبَ مِثْلَهُ فَإِنْ لَمْ یَکُنْ رَکِبَ ذَلِکَ الذَّنْبَ بِعَیْنِهِ فَقَدْ عَصَى اللَّهَ فِیمَا سِوَاهُ مِمَّا هُوَ أَعْظَمُ مِنْهُ وَ ایْمُ اللَّهِ لَئِنْ لَمْ یَکُنْ عَصَاهُ فِی الْکَبِیرِ وَ عَصَاهُ فِی الصَّغِیرِ [لَجُرْأَتُهُ‏] لَجَرَاءَتُهُ عَلَى عَیْبِ‏ النَّاسِ أَکْبَرُ یَا عَبْدَ اللَّهِ لَا تَعْجَلْ فِی عَیْبِ‏ أَحَدٍ بِذَنْبِهِ فَلَعَلَّهُ مَغْفُورٌ لَهُ وَ لَا تَأْمَنْ عَلَى نَفْسِکَ صَغِیرَ مَعْصِیَةٍ فَلَعَلَّکَ مُعَذَّبٌ عَلَیْهِ فَلْیَکْفُفْ مَنْ عَلِمَ مِنْکُمْ عَیْبَ‏ غَیْرِهِ لِمَا یَعْلَمُ مِنْ عَیْبِ‏ نَفْسِهِ وَ لْیَکُنِ الشُّکْرُ شَاغِلًا لَهُ عَلَى مُعَافَاتِهِ مِمَّا ابْتُلِیَ [غَیْرُهُ بِهِ‏] بِهِ غَیْرُه‏
مقدمه اصلاح دیگران: تصنیف-234- 4694 کَیْفَ یُصْلِحُ غَیْرَهُ مَنْ لَا یُصْلِحُ نَفْسَهُ (564/ 4)، تصنیف-234-4692 عَجِبْتُ لِمَنْ یُنْکِرُ عُیُوبَ النَّاسِ وَ نَفْسُهُ أَکْثَرُ شَیْ‏ءٍ مَعَاباً وَ لَا یُبْصِرُهَا (340/ 4).

2. مدح شناخت عیوب خود

نشانه کیّس بودن: تصنیف-234-4695 کَفَى بِالْمَرْءِ کَیْساً أَنْ یَعْرِفَ مَعَایِبَهُ (576/ 4)، تصنیف-234- 4696 کَفَى بِالْمَرْءِ کَیْساً أَنْ یَقِفَ عَلَى مَعَایِبِهِ وَ یَقْتَصِدَ فِی مَطَالِبِهِ (585/ 4).
پر سودترین شناختها: تصنیف-235- 4713 مَعْرِفَةُ الْمَرْءِ بِعُیُوبِهِ أَنْفَعُ الْمَعَارِفِ (143/ 6)، کافی-8-243-337- عَنْهُ وَ عَنْ غَیْرِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِیسَى عَنْ خَالِدِ بْنِ نَجِیحٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: قَالَ لِرَجُلٍ اقْنَعْ بِمَا قَسَمَ اللَّهُ لَکَ وَ لَا تَنْظُرْ إِلَى مَا عِنْدَ غَیْرِکَ وَ لَا تَتَمَنَّ مَا لَسْتَ نَائِلَهُ فَإِنَّهُ مَنْ قَنِعَ شَبِعَ وَ مَنْ لَمْ یَقْنَعْ لَمْ یَشْبَعْ وَ خُذْ حَظَّکَ مِنْ آخِرَتِکَ وَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع أَنْفَعُ الْأَشْیَاءِ لِلْمَرْءِ سَبْقُهُ النَّاسَ إِلَى عَیْبِ‏ نَفْسِهِ وَ أَشَدُّ شَیْ‏ءٍ مَئُونَةً إِخْفَاءُ الْفَاقَةِ وَ أَقَلُّ الْأَشْیَاءِ غَنَاءً النَّصِیحَةُ لِمَنْ لَا یَقْبَلُهَا وَ ...
بیناترین مردم: تصنیف-234- 4690 أَبْصَرُ النَّاسِ مَنْ أَبْصَرَ عُیُوبَهُ وَ أَقْلَعَ عَنْ ذُنُوبِهِ (410/ 2).
عاقلترین مردم: تصنیف-59-389 أَعْقَلُ النَّاسِ مَنْ کَانَ بِعَیْبِهِ‏ بَصِیراً وَ عَنْ عَیْبِ‏ غَیْرِهِ ضَرِیرا

3. مدح مشغول شدن به عیوب خود و غفلت از عیوب دیگران

خوش بحالش!: نهج-نامه255- یَا أَیُّهَا النَّاسُ طُوبَى لِمَنْ شَغَلَهُ عَیْبُهُ‏ عَنْ عُیُوبِ‏ النَّاسِ وَ طُوبَى لِمَنْ لَزِمَ بَیْتَهُ وَ أَکَلَ قُوتَهُ وَ اشْتَغَلَ بِطَاعَةِ رَبِّهِ وَ بَکَى عَلَى خَطِیئَتِهِ فَکَانَ مِنْ نَفْسِهِ فِی شُغُلٍ وَ النَّاسُ مِنْهُ فِی رَاحَة
برترین مردم: (رابطه متقابل عیوب خود و عیوب دیگران: هر چه به عیوب خود بپردازی از پرداختن به عیوب دیگران کم می شود.) تصنیف-234- 4691 أَفْضَلُ النَّاسِ مَنْ شَغَلَتْهُ مَعَایِبُهُ عَنْ عُیُوبِ النَّاسِ (416/ 2).

4. ذم عیب گیری در چیزی که خود در آن می لنگی

منهی عنه است: تصنیف-235- 4714 لَا تَعِبْ غَیْرَکَ بِمَا یَأْتِیهِ وَ لَا تُعَاقِبْ غَیْرَکَ بِذَنْبٍ [عَلَى ذَنْبٍ‏] تُرَخِّصُ لِنَفْسِکَ فِیهِ (323/ 6). تصنیف-234- 4689 إِیَّاکَ أَنْ تَسْتَکْبِرَ مِنْ مَعْصِیَةِ غَیْرِکَ مَا تَسْتَصْغِرُهُ مِنْ نَفْسِکَ أَوْ تَسْتَکْثِرَ مِنْ طَاعَتِکَ مَا تَسْتَقِلُّهُ مِنْ غَیْرِکَ (300/ 2).
جهل و حماقت است: تصنیف-438-10033 کَفَى بِالْمَرْءِ جَهْلًا أَنْ یَجْهَلَ عُیُوبَ‏ نَفْسِهِ وَ یَطْعُنَ عَلَى النَّاسِ بِمَا لَا یَسْتَطِیعُ التَّحَوُّلَ عَنْهُ (584/ 4). تصنیف-77-1239 مَنْ أَنْکَرَ عُیُوبَ‏ النَّاسِ وَ رَضِیَهَا لِنَفْسِهِ فَذَلِکَ الْأَحْمَقُ (385/ 5).
این خود عیب و بزرگترین عیب است: کافی-2-460-4- عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَى عَنْ یُونُسَ عَنْ أَبِی عَبْدِ الرَّحْمَنِ الْأَعْرَجِ وَ عُمَرَ بْنِ أَبَانٍ‏ عَنْ أَبِی حَمْزَةَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ وَ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ ص قَالا إِنَّ أَسْرَعَ الْخَیْرِ ثَوَاباً الْبِرُّ وَ أَسْرَعَ الشَّرِّ عُقُوبَةً الْبَغْیُ وَ کَفَى بِالْمَرْءِ عَیْباً أَنْ یَنْظُرَ فِی عُیُوبِ غَیْرِهِ مَا یَعْمَى عَلَیْهِ مِنْ عَیْبِ نَفْسِهِ أَوْ یُؤْذِیَ جَلِیسَهُ بِمَا لَا یَعْنِیهِ أَوْ یَنْهَى النَّاسَ عَمَّا لَا یَسْتَطِیعُ تَرْکَهُ. کافی-2-460-2- مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَى عَنْ عَلِیِّ بْنِ النُّعْمَانِ عَنِ ابْنِ مُسْکَانَ عَنْ أَبِی حَمْزَةَ قَالَ سَمِعْتُ عَلِیَّ بْنَ الْحُسَیْنِ ع یَقُولُ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص‏ کَفَى بِالْمَرْءِ عَیْباً أَنْ یُبْصِرَ مِنَ النَّاسِ مَا یَعْمَى عَلَیْهِ مِنْ نَفْسِهِ وَ أَنْ یُؤْذِیَ جَلِیسَهُ بِمَا لَا یَعْنِیهِ. کافی-2-460-3- مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَى عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ إِسْحَاقَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مَهْزِیَارَ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِیسَى عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ مُخْتَارٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ: کَفَى بِالْمَرْءِ عَیْباً أَنْ یَتَعَرَّفَ مِنْ عُیُوبِ النَّاسِ مَا یَعْمَى عَلَیْهِ مِنْ أَمْرِ نَفْسِهِ أَوْ یَعِیبَ عَلَى النَّاسِ أَمْراً هُوَ فِیهِ لَا یَسْتَطِیعُ التَّحَوُّلَ عَنْهُ إِلَى غَیْرِهِ أَوْ یُؤْذِیَ جَلِیسَهُ بِمَا لَا یَعْنِیهِ. معانی الاخبار-335-1- حَدَّثَنَا أَبُو الْحَسَنِ عَلِیُّ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ أَحْمَدَ الْأَسْوَارِیُّ قَالَ حَدَّثَنَا أَبُو یُوسُفَ‏ أَحْمَدُ بْنُ الْقَیْسِ السِّجْزِیُّ الْمُذَکِّرُ قَالَ حَدَّثَنَا أَبُو الْحَسَنِ عَمْرُو بْنُ حَفْصٍ قَالَ حَدَّثَنِی أَبُو مُحَمَّدٍ عُبَیْدُ اللَّهِ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ أَسَدٍ بِبَغْدَادَ قَالَ حَدَّثَنَا الْحُسَیْنُ بْنُ إِبْرَاهِیمَ أَبُو عَلِیٍ‏ قَالَ حَدَّثَنَا یَحْیَى بْنُ سَعِیدٍ الْبَصْرِیُّ قَالَ حَدَّثَنَا ابْنُ جریح [جُرَیْجٍ‏] عَنْ عَطَاءٍ عَنْ عُبَیْدِ بْنِ عُمَیْرٍ اللَّیْثِیِّ عَنْ أَبِی ذَرٍّ رَحْمَةُ اللَّهِ عَلَیْهِ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَى رَسُولِ اللَّهِ ص وَ هُوَ فِی الْمَسْجِدِ جَالِساً وَحْدَهُ فَاغْتَنَمْتُ خَلْوَتَه‏ ... ثُمَّ قَالَ کَفَى بِالْمَرْءِ عَیْباً أَنْ یَکُونَ فِیهِ ثَلَاثُ خِصَالٍ یَعْرِفُ مِنَ النَّاسِ مَا یَجْهَلُ مِنْ نَفْسِهِ وَ یَسْتَحْیِی لَهُمْ مِمَّا هُوَ فِیهِ وَ یُؤْذِی جَلِیسَهُ فِیمَا لَا یَعْنِیهِ ثُمَّ قَالَ یَا أَبَا ذَرٍّ لَا عَقْلَ کَالتَّدْبِیرِ وَ لَا وَرَعَ کَالْکَفِّ وَ لَا حَسَبَ کَحُسْنِ الْخُلُقِ. کافی-2-460-1- عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ وَ عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ جَمِیعاً عَنِ ابْنِ أَبِی نَجْرَانَ عَنْ عَاصِمِ بْنِ حُمَیْدٍ عَنْ أَبِی حَمْزَةَ الثُّمَالِیِّ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ: إِنَّ أَسْرَعَ الْخَیْرِ ثَوَاباً الْبِرُّ وَ إِنَّ أَسْرَعَ الشَّرِّ عُقُوبَةً الْبَغْیُ وَ کَفَى بِالْمَرْءِ عَیْباً أَنْ یُبْصِرَ مِنَ النَّاسِ مَا یَعْمَى عَنْهُ مِنْ نَفْسِهِ‏ أَوْ یُعَیِّرَ النَّاسَ بِمَا لَا یَسْتَطِیعُ تَرْکَهُ أَوْ یُؤْذِیَ جَلِیسَهُ بِمَا لَا یَعْنِیه‏. تصنیف-225- 4558 أَکْبَرُ الْعَیْبِ‏ أَنْ تَعِیبَ‏ غَیْرَکَ بِمَا هُوَ فِیکَ (432/ 2).
باعث تعجب است: تصنیف-234-4693 عَجِبْتُ لِمَنْ یُوصَفُ بِالْخَیْرِ الَّذِی یَعْلَمُ أَنَّهُ لَیْسَ فِیهِ کَیْفَ یَرْضَى (347/ 4).
خدا هم چنین نمی کند!: زهد-9-15- عُثْمَانُ بْنُ عِیسَى عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ قَالَ: إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَى أَوْحَى إِلَى مُوسَى ع أَنَّ بَعْضَ أَصْحَابِکَ یَنُمُّ عَلَیْکَ فَاحْذَرْهُ فَقَالَ یَا رَبِّ لَا أَعْرِفُهُ فَأَخْبِرْنِی بِهِ حَتَّى أَعْرِفَهُ فَقَالَ یَا مُوسَى عِبْتُ‏ عَلَیْهِ النَّمِیمَةَ وَ تُکَلِّفُنِی أَنْ أَکُونَ نَمَّاماً قَالَ یَا رَبِّ وَ کَیْفَ أَصْنَعُ قَالَ اللَّهُ تَعَالَى فَرِّقْ أَصْحَابَکَ عَشَرَةً عَشَرَةً ثُمَّ أَقْرِعْ بَیْنَهُمْ فَإِنَّ السَّهْمَ یَقَعُ عَلَى الْعَشَرَةِ الَّتِی هُوَ فِیهِمْ ثُمَّ تُفَرِّقُهُمْ وَ تُقْرِعُ بَیْنَهُمْ فَإِنَّ السَّهْمَ یَقَعُ عَلَیْهِ قَالَ فَلَمَّا رَأَى الرَّجُلُ أَنَّ السِّهَامَ تُقْرَعُ قَامَ فَقَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ أَنَا صَاحِبُکَ لَا وَ اللَّهِ لَا أَعُودُ أَبَداً.

5. مدح اذعان به عیوب خود

ویژگی شخص صدوق: عیون الحکم-45- 1109- الصَّدُوقُ مَنْ صَدَّقَ عَیْبَهُ‏.

6. ذم پنهان ماندن عیوب خود از خود

بدترین عیبها: تصنیف-235- 4710 مِنْ أَشَدِّ عُیُوبِ الْمَرْءِ أَنْ تَخْفَى عَلَیْهِ عُیُوبُهُ (18/ 6).
نشانه نقص انسان: تصنیف-234- 4687 الْمَنْقُوصُ مَسْتُورٌ عَنْهُ [مِنْهُ‏] عَیْبُهُ (301/ 1).
نشانه جهل: تصنیف-234- 4698 کَفَى بِالْمَرْءِ جَهْلًا أَنْ یَجْهَلَ عَیْبَهُ (582/ 4).
نشانه شخص از خود راضی: تصنیف-307- 7061 الرَّاضِی عَنْ نَفْسِهِ مَسْتُورٌ عَنْهُ عَیْبُهُ‏ وَ لَوْ عَرَفَ فَضْلَ غَیْرِهِ کَسَاهُ [لَسَاءَهُ‏] مَا بِهِ مِنَ النَّقْصِ وَ الْخُسْرَانِ (133/ 2).

7. ذم تتبع عیوب دیگران

نشان جهالت: تصنیف-437-10032 کَفَى بِالْمَرْءِ غَبَاوَةً أَنْ یَنْظُرَ مِنْ عُیُوبِ‏ النَّاسِ إِلَى مَا خَفِیَ عَلَیْهِ مِنْ عُیُوبِهِ‏ (582/ 4). (غباوة: جهالت)
بالاترین نوع کفر: امالی مفید-23-6 قَالَ أَخْبَرَنِی أَبُو الْحَسَنِ أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ الصَّفَّارِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَى عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ إِبْرَاهِیمَ وَ الْفَضْلِ الْأَشْعَرِیَّیْنِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ بُکَیْرٍ عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ أَوْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ‏ أَقْرَبُ مَا یَکُونُ الْعَبْدُ إِلَى الْکُفْرِ أَنْ یُوَاخِیَ الرَّجُلَ عَلَى الدِّینِ فَیُحْصِیَ عَلَیْهِ عَثَرَاتِهِ وَ زَلَّاتِهِ لِیَعِیبَهُ‏ بِهَا یَوْماً مَا
از قبیحترین عیوب: تصنیف-451- 10373 تَتَبُّعُ الْعُیُوبِ‏ مِنْ أَقْبَحِ الْعُیُوبِ‏ وَ شَرِّ السَّیِّئَاتِ (318/ 3).
بدترین مردم: کافی-2-225-12- عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَى عَنْ یُونُسَ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ الْأَصْبَهَانِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع‏ طُوبَى لِکُلِّ عَبْدٍ نُوَمَةٍ لَا یُؤْبَهُ لَهُ یَعْرِفُ النَّاسَ وَ لَا یَعْرِفُهُ النَّاسُ یَعْرِفُهُ اللَّهُ مِنْهُ‏ بِرِضْوَانٍ أُولَئِکَ مَصَابِیحُ الْهُدَى یَنْجَلِی عَنْهُمْ کُلُّ فِتْنَةٍ مُظْلِمَةٍ وَ یُفْتَحُ لَهُمْ بَابُ کُلِّ رَحْمَةٍ لَیْسُوا بِالْبُذُرِ الْمَذَایِیعِ وَ لَا الْجُفَاةِ الْمُرَاءِینَ وَ قَالَ قُولُوا الْخَیْرَ تُعْرَفُوا بِهِ وَ اعْمَلُوا الْخَیْرَ تَکُونُوا مِنْ أَهْلِهِ وَ لَا تَکُونُوا عُجُلًا مَذَایِیعَ فَإِنَّ خِیَارَکُمُ الَّذِینَ إِذَا نُظِرَ إِلَیْهِمْ ذُکِرَ اللَّهُ وَ شِرَارُکُمُ الْمَشَّاءُونَ بِالنَّمِیمَةِ الْمُفَرِّقُونَ بَیْنَ الْأَحِبَّةِ الْمُبْتَغُونَ لِلْبُرَآءِ الْمَعَایِبَ‏، تصنیف-421- 9653 شَرُّ النَّاسِ مَنْ کَانَ مُتَتَبِّعاً لِعُیُوبِ النَّاسِ عَمْیاً لِمَعَایِبِهِ [عَنْ مَعَایِبِهِ‏] (176/ 4).
مبغوضترین مردم: تصنیف-419- 9601 لِیَکُنْ أَبْغَضُ النَّاسِ إِلَیْکَ وَ أَبْعَدُهُمْ مِنْکَ أَطْلَبُهُمْ لِمَعَایِبِ‏ النَّاسِ (50/ 5).
مبرا بودن رسول خدا ص و مومن و مسلمان از این صفت: عیون-1-318-1- حَدَّثَنَا أَبُو أَحْمَدَ الْحَسَنُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سَعِیدٍ الْعَسْکَرِیُّ قَالَ أَخْبَرَنَا أَبُو الْقَاسِمِ‏ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْعَزِیزِ بْنِ مَنِیعٍ قَالَ حَدَّثَنِی إِسْمَاعِیلُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْحَاقَ بْنِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ ع بِمَدِینَةِ الرَّسُولِ ص قَالَ حَدَّثَنِی عَلِیُّ بْنُ مُوسَى بْنِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُوسَى بْنِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ [عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ] عَنْ أَبِیهِ [عَنْ‏] عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ ع قَالَ قَالَ الْحَسَنُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ ع‏ سَأَلْتُ خَالِی هِنْدَ بْنَ‏ أَبِی هَالَةَ عَنْ حِلْیَةِ رَسُولِ اللَّهِ ص وَ کَانَ وَصَّافاً لِلنَّبِیِّ ص فَقَالَ کَانَ رَسُولُ اللَّهِ فَخْماً ... فَقُلْتُ کَیْفَ کَانَ سِیرَتُهُ فِی جُلَسَائِهِ فَقَالَ کَانَ دَائِمَ الْبِشْرِ سَهْلَ الْخُلُقِ لَیِّنَ الْجَانِبِ لَیْسَ بِفَظٍّ وَ لَا غَلِیظٍ وَ لَا صَخَّابٍ وَ لَا فَحَّاشٍ وَ لَا عَیَّابٍ‏ وَ لَا مَزَّاحٍ وَ لَا مَدَّاح‏، کافی-2-226-1- مُحَمَّدُ بْنُ جَعْفَرٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ دَاهِرٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ یَحْیَى عَنْ قُثَمَ أَبِی قَتَادَةَ الْحَرَّانِیِّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ یُونُسَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: قَامَ رَجُلٌ یُقَالُ لَهُ هَمَّامٌ وَ کَانَ عَابِداً نَاسِکاً مُجْتَهِداً إِلَى أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ ع وَ هُوَ یَخْطُبُ فَقَالَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ صِفْ لَنَا صِفَةَ الْمُؤْمِنِ کَأَنَّنَا نَنْظُرُ إِلَیْهِ فَقَالَ یَا هَمَّامُ الْمُؤْمِنُ هُوَ الْکَیِّسُ الْفَطِنُ بِشْرُهُ فِی وَجْهِهِ وَ حُزْنُهُ فِی قَلْبِهِ أَوْسَعُ شَیْ‏ءٍ صَدْراً وَ أَذَلُّ شَیْ‏ءٍ نَفْساً زَاجِرٌ عَنْ کُلِّ فَانٍ‏ حَاضٌّ عَلَى کُلِّ حَسَنٍ‏- لَا حَقُودٌ وَ لَا حَسُودٌ وَ لَا وَثَّابٌ‏ وَ لَا سَبَّابٌ وَ لَا عَیَّابٌ‏ وَ لَا مُغْتَابٌ ... وَ إِنْ عَایَنَ شَرّاً سَتَرَهُ یَسْتُرُ الْعَیْبَ‏ وَ یَحْفَظُ الْغَیْبَ وَ یُقِیلُ الْعَثْرَةَ وَ یَغْفِرُ الزَّلَّةَ لَا یَطَّلِعُ عَلَى نُصْحٍ فَیَذَرَهُ وَ لَا یَدَعُ جِنْحَ حَیْفٍ فَیُصْلِحَهُ أَمِینٌ رَصِینٌ تَقِیٌّ نَقِیٌّ زَکِیٌّ رَضِیٌّ یَقْبَلُ الْعُذْرَ وَ یُجْمِلُ الذِّکْرَ وَ یُحْسِنُ بِالنَّاسِ الظَّنَّ وَ یَتَّهِمُ عَلَى الْعَیْبِ‏ نَفْسَهُ یُحِبُّ فِی اللَّهِ بِفِقْهٍ وَ عِلْمٍ وَ یَقْطَعُ فِی اللَّهِ بِحَزْمٍ وَ عَزْمٍ لَا یَخْرَقُ بِهِ فَرَحٌ وَ لَا یَطِیشُ بِهِ مَرَحٌ مُذَکِّرٌ لِلْعَالِمِ مُعَلِّمٌ لِلْجَاهِلِ لَا یُتَوَقَّعُ لَهُ بَائِقَةٌ وَ لَا یُخَافُ لَهُ غَائِلَةٌ کُلُّ سَعْیٍ أَخْلَصُ عِنْدَهُ مِنْ سَعْیِهِ وَ کُلُّ نَفْسٍ أَصْلَحُ عِنْدَهُ مِنْ نَفْسِهِ عَالِمٌ بِعَیْبِهِ‏ شَاغِلٌ بِغَمِّه‏ ...، المومن-45- 105 وَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِنَّ الْمُسْلِمَ أَخُو الْمُسْلِمِ لَا یَلُمْهُ وَ لَا یَخْذُلُهُ وَ لَا یَعِیبُهُ‏ وَ لَا یَغْتَابُهُ وَ لَا یَحْرِمُهُ وَ لَا یَخُونُهُ وَ قَالَ لِلْمُسْلِمِ عَلَى أَخِیهِ مِنَ الْحَقِّ أَنْ یُسَلِّمَ عَلَیْهِ إِذَا لَقِیَهُ وَ یَعُودَهُ إِذَا مَرِضَ وَ یَنْصَحَ لَهُ إِذَا غَابَ وَ یُسَمِّتَهُ إِذَا عَطَسَ وَ یُجِیبَهُ إِذَا دَعَاهُ وَ یُشَیِّعَهُ إِذَا مَاتَ.
منهی عنه است: امالی مفید-209-43 وَ بِالْإِسْنَادِ الْأَوَّلِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مَهْزِیَارَ عَنْ وَاصِلِ بْنِ سُلَیْمَانَ عَنِ ابْنِ سِنَانٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع یَقُولُ‏ کَانَ الْمَسِیحُ ع یَقُولُ لِأَصْحَابِهِ... لَا تَنْظُرُوا إِلَى عُیُوبِ‏ النَّاسِ کَأَنَّکُمْ رَعَایَا عَلَیْهِمْ‏ وَ لَکِنِ انْظُرُوا فِی خَلَاصِ أَنْفُسِکُمْ فَإِنَّمَا أَنْتُمْ عَبِیدٌ
نکته: روایتی جالب: امالی صدوق-387-8- حَدَّثَنَا جَعْفَرُ بْنُ الْحُسَیْنِ رِضْوَانُ اللَّهِ عَلَیْهِ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ جَعْفَرِ بْنِ بُطَّةَ قَالَ حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُسْکَانَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ الصَّادِقِ ع قَالَ: إِنَّ أَحَقَّ النَّاسِ بِأَنْ یَتَمَنَّى لِلنَّاسِ الْغِنَى الْبُخَلَاءُ لِأَنَّ النَّاسَ إِذَا اسْتَغْنَوْا کَفُّوا عَنْ أَمْوَالِهِمْ وَ إِنَّ أَحَقَّ النَّاسِ بِأَنْ یَتَمَنَّى لِلنَّاسِ الصَّلَاحَ أَهْلُ الْعُیُوبِ لِأَنَّ النَّاسَ إِذَا صَلَحُوا کَفُّوا عَنْ تَتَبُّعِ عُیُوبِهِمْ وَ إِنَّ أَحَقَّ النَّاسِ بِأَنْ یَتَمَنَّى لِلنَّاسِ الْحِلْمَ أَهْلُ السَّفَهِ الَّذِینَ یَحْتَاجُونَ أَنْ یُعْفَى عَنْ سَفَهِهِمْ فَأَصْبَحَ أَهْلُ الْبُخْلِ یَتَمَنَّوْنَ فَقْرَ النَّاسِ وَ أَصْبَحَ أَهْلُ الْعُیُوبِ یَتَمَنَّوْنَ مَعَایِبَ النَّاسِ وَ أَصْبَحَ أَهْلُ السَّفَهِ یَتَمَنَّوْنَ سَفَهَ النَّاسِ وَ فِی الْفَقْرِ الْحَاجَةُ إِلَى الْبَخِیلِ وَ فِی الْفَسَادِ طَلَبُ عَوْرَةِ أَهْلِ الْعُیُوبِ وَ فِی السَّفَهِ الْمُکَافَاةُ بِالذُّنُوبِ.

8. ذم تکشف عیوب دیگران

حرمت: کافی-2-359-3- عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَى عَنْ یُونُسَ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ مُخْتَارٍ عَنْ زَیْدٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع‏ فِیمَا جَاءَ فِی الْحَدِیثِ عَوْرَةُ الْمُؤْمِنِ عَلَى الْمُؤْمِنِ حَرَامٌ قَالَ مَا هُوَ أَنْ یَنْکَشِفَ فَتَرَى مِنْهُ شَیْئاً إِنَّمَا هُوَ أَنْ تَرْوِیَ عَلَیْهِ أَوْ تَعِیبَهُ‏.
ذم ستر عورة از حقوق معلم است: الفقیه-2-620-3214- رَوَى إِسْمَاعِیلُ بْنُ الْفَضْلِ عَنْ ثَابِتِ بْنِ دِینَارٍ عَنْ سَیِّدِ الْعَابِدِینَ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ ع قَال‏ ... وَ حَقُّ سَائِسِکَ بِالْعِلْمِ التَّعْظِیمُ لَهُ وَ التَّوْقِیرُ لِمَجْلِسِهِ وَ حُسْنُ الِاسْتِمَاعِ إِلَیْهِ وَ الْإِقْبَالُ عَلَیْهِ وَ أَنْ لَا تَرْفَعَ عَلَیْهِ صَوْتَکَ وَ لَا تُجِیبَ أَحَداً یَسْأَلُهُ عَنْ شَیْ‏ءٍ حَتَّى یَکُونَ هُوَ الَّذِی یُجِیبُ وَ لَا تُحَدِّثَ فِی مَجْلِسِهِ أَحَداً وَ لَا تَغْتَابَ عِنْدَهُ أَحَداً وَ أَنْ تَدْفَعَ عَنْهُ إِذَا ذُکِرَ عِنْدَکَ بِسُوءٍ وَ أَنْ تَسْتُرَ عُیُوبَهُ‏ وَ تُظْهِرَ مَنَاقِبَه‏

9. ذم طعنه به عیوب دیگران

کافی-8-150-132 وَ- بِهَذَا الْإِسْنَادِ قَالَ: سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع یَقُولُ لِأَصْحَابِهِ یَوْماً لَا تَطْعُنُوا فِی عُیُوبِ‏ مَنْ أَقْبَلَ إِلَیْکُمْ بِمَوَدَّتِهِ وَ لَا تُوَقِّفُوهُ عَلَى سَیِّئَةٍ یَخْضَعُ لَهَا فَإِنَّهَا لَیْسَتْ مِنْ أَخْلَاقِ رَسُولِ اللَّهِ ص وَ لَا مِنْ أَخْلَاقِ أَوْلِیَائِهِ قَالَ وَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع إِنَّ خَیْرَ مَا وَرَّثَ الْآبَاءُ لِأَبْنَائِهِمُ الْأَدَبُ لَا الْمَالُ فَإِنَّ الْمَالَ یَذْهَبُ وَ الْأَدَبَ یَبْقَى قَالَ مَسْعَدَةُ یَعْنِی بِالْأَدَبِ الْعِلْمَ قَالَ وَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع إِنْ أُجِّلْتَ فِی عُمُرِکَ یَوْمَیْنِ فَاجْعَلْ أَحَدَهُمَا لِأَدَبِکَ لِتَسْتَعِینَ بِهِ عَلَى یَوْمِ مَوْتِکَ فَقِیلَ لَهُ وَ مَا تِلْکَ الِاسْتِعَانَةُ قَالَ تُحْسِنُ تَدْبِیرَ مَا تُخَلِّفُ وَ تُحْکِمُه‏ ...
تصنیف-421- 9649 یَا عَبْدَ اللَّهِ لَا تَعْجَلْ فِی عَیْبِ‏ عَبْدٍ بِذَنْبِهِ فَلَعَلَّهُ مَغْفُورٌ لَهُ وَ لَا تَأْمَنْ عَلَى نَفْسِکَ صَغِیرَ مَعْصِیَةٍ فَلَعَلَّکَ مُعَذَّبٌ عَلَیْهَا (459/ 6).
امالی صدوق-337-19- حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ رِضْوَانُ اللَّهِ عَلَیْهِ قَالَ حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ إِدْرِیسَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ یَحْیَى بْنِ عِمْرَانَ الْأَشْعَرِیِّ قَالَ حَدَّثَنَا مُوسَى بْنُ عُمَرَ الْبَغْدَادِیُّ عَنِ ابْنِ سِنَانٍ عَنْ عَوْنِ بْنِ مَعِینٍ بَیَّاعِ الْقَلَانِسِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ أَبِی یَعْفُورٍ قَالَ سَمِعْتُ الصَّادِقَ جَعْفَرَ بْنَ مُحَمَّدٍ ع یَقُولُ‏ مَنْ لَقِیَ النَّاسَ بِوَجْهٍ وَ عَابَهُمْ‏ بِوَجْهٍ جَاءَ یَوْمَ الْقِیَامَةِ وَ لَهُ لِسَانَانِ مِنْ نَارٍ.(ظاهرا غابهم باشد)

10. مذمت همنشینی با متتبع

مبغوضترین افراد باید باشد: تصنیف-419- 9601 لِیَکُنْ أَبْغَضُ النَّاسِ إِلَیْکَ وَ أَبْعَدُهُمْ مِنْکَ أَطْلَبُهُمْ لِمَعَایِبِ‏ النَّاسِ (50/ 5). نهج-نامه53- ... وَ لْیَکُنْ أَبْعَدَ رَعِیَّتِکَ مِنْکَ وَ أَشْنَأَهُمْ عِنْدَکَ أَطْلَبُهُمْ لِمَعَایِبِ‏ النَّاسِ فَإِنَّ فِی النَّاسِ عُیُوباً الْوَالِی أَحَقُّ مَنْ سَتَرَهَا فَلَا تَکْشِفَنَّ عَمَّا غَابَ عَنْکَ مِنْهَا فَإِنَّمَا عَلَیْکَ تَطْهِیرُ مَا ظَهَرَ لَکَ وَ اللَّهُ یَحْکُمُ عَلَى مَا غَابَ عَنْکَ فَاسْتُرِ الْعَوْرَةَ مَا اسْتَطَعْتَ یَسْتُرِ اللَّهُ مِنْکَ مَا تُحِبُّ سَتْرَهُ مِنْ رَعِیَّتِک‏ ...
در امان نبودن از وی در صورت همنشینی: تصنیف-433- 9887 إِیَّاکَ وَ مُعَاشَرَةَ مُتَتَبِّعِی عُیُوبِ‏ النَّاسِ فَإِنَّهُ لَمْ یَسْلَمْ مُصَاحِبُهُمْ [مُصَاحِبُهُ مِنْهُ‏] مِنْهُمْ (291/ 2).
شیعه با عیب جوی اهل بیت همنشینی نمی کند: کافی-2-238-27- عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَى عَنْ یُونُسَ عَنْ مِهْزَمٍ وَ بَعْضُ أَصْحَابِنَا عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْحَاقَ الْکَاهِلِیِّ وَ أَبُو عَلِیٍّ الْأَشْعَرِیُّ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ الْکُوفِیِّ عَنِ الْعَبَّاسِ بْنِ عَامِرٍ عَنْ رَبِیعِ بْنِ مُحَمَّدٍ جَمِیعاً عَنْ مِهْزَمٍ الْأَسَدِیِّ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع‏ یَا مِهْزَمُ شِیعَتُنَا مَنْ لَا یَعْدُو صَوْتُهُ سَمْعَهُ‏ وَ لَا شَحْنَاؤُهُ بَدَنَهُ‏ وَ لَا یَمْتَدِحُ بِنَا مُعْلِناً وَ لَا یُجَالِسُ لَنَا عَائِباً وَ لَا یُخَاصِمُ لَنَا قَالِیاً إِنْ لَقِیَ مُؤْمِناً أَکْرَمَهُ وَ إِنْ لَقِیَ جَاهِلًا هَجَرَه‏

11. ذم نگفتن عیب به برادر مومن

تصنیف-418- 9572 شَرُّ إِخْوَانِکَ مَنْ دَاهَنَکَ فِی نَفْسِکَ وَ سَاتَرَکَ عَیْبَکَ (173/ 4).
تصنیف-418- 9573 مَنْ سَاتَرَکَ عَیْبَکَ فَهُوَ عَدُوُّکَ (253/ 5).
تصنیف-418- 9574 مَنْ دَاهَنَکَ فِی عَیْبِکَ عَابَکَ فِی غَیْبِکَ (261/ 5).
تصنیف-418- 9576 مَنْ لَمْ یَنْصَحْکَ فِی صَدَاقَتِهِ فَلَا تَعْذِرْهُ (455/ 5).
تصنیف-418- 9572 شَرُّ إِخْوَانِکَ مَنْ دَاهَنَکَ فِی نَفْسِکَ وَ سَاتَرَکَ عَیْبَکَ‏ (173/ 4).
تصنیف-418- 9573 مَنْ سَاتَرَکَ عَیْبَکَ فَهُوَ عَدُوُّکَ (253/ 5).
لزوم گفتن عیب برادر مومن: تصنیف-422- 9675 ، نهج خ113- ... مَا یَمْنَعُ أَحَدَکُمْ أَنْ یَسْتَقْبِلَ أَخَاهُ بِمَا یَخَافُ مِنْ عَیْبِهِ إِلَّا مَخَافَةُ أَنْ یَسْتَقْبِلَهُ بِمِثْلِهِ قَدْ تَصَافَیْتُمْ عَلَى رَفْضِ الْآجِلِ وَ حُبِ‏ الْعَاجِل‏... (چیزى شما را از گفتن عیب برادر خود به صورت رویاروى باز نمى‏دارد جز ترس از اینکه او هم به مانند آن عیب را براى شما بگوید. در ترک آخرت و محبّت به دنیا با هم خالصانه دوستى مى‏ورزید)

3. آثار و علائم

1. آثار پرداختن به عیوب خود

ترک عیب جویی از دیگران: نهج-ح349- وَ قَالَ ع‏ مَنْ نَظَرَ فِی عَیْبِ‏ نَفْسِهِ اشْتَغَلَ عَنْ عَیْبِ‏ غَیْرِهِ وَ مَنْ رَضِیَ بِرِزْقِ اللَّهِ لَمْ یَحْزَنْ عَلَى مَا فَاتَهُ وَ مَنْ سَلَّ سَیْفَ الْبَغْیِ قُتِلَ بِهِ وَ مَنْ کَابَدَ الْأُمُورَ عَطِبَ وَ مَنِ اقْتَحَمَ اللُّجَجَ غَرِقَ وَ مَنْ دَخَلَ مَدَاخِلَ السُّوءِ اتُّهِمَ وَ مَنْ کَثُرَ کَلَامُهُ کَثُرَ خَطَؤُهُ وَ مَنْ کَثُرَ خَطَؤُهُ قَلَّ حَیَاؤُهُ وَ مَنْ قَلَّ حَیَاؤُهُ قَلَّ وَرَعُهُ وَ مَنْ قَلَّ وَرَعُهُ مَاتَ قَلْبُهُ وَ مَنْ مَاتَ قَلْبُهُ دَخَلَ النَّارَ وَ مَنْ نَظَرَ فِی عُیُوبِ‏ [غَیْرِهِ‏] النَّاسِ فَأَنْکَرَهَا ثُمَّ رَضِیَهَا لِنَفْسِهِ فَذَلِکَ الْأَحْمَقُ بِعَیْنِهِ وَ الْقَنَاعَةُ مَالٌ لَا یَنْفَدُ وَ مَنْ أَکْثَرَ مِنْ ذِکْرِ الْمَوْتِ رَضِیَ مِنَ الدُّنْیَا بِالْیَسِیرِ وَ مَنْ عَلِمَ أَنَّ کَلَامَهُ مِنْ عَمَلِهِ قَلَّ کَلَامُهُ إِلَّا فِیمَا یَعْنِیه‏. تصنیف-438- 10040 لَا تَتَّبِعَنَّ عُیُوبَ‏ النَّاسِ فَإِنَّ لَکَ مِنْ عُیُوبِکَ‏ إِنْ عَقَلْتَ مَا یَشْغَلُکَ أَنْ تَعِیبَ‏ أَحَداً (292/ 6). تصنیف-234-4699 لِیَنْهَکَ [لیهلک‏] عَنْ ذِکْرِ مَعَایِبِ النَّاسِ مَا تَعْرِفُ مِنْ مَعَایِبِکَ (40/ 5). کافی-2-147- 16- عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ مِهْرَانَ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ جَبَلَةَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص‏ ثَلَاثُ خِصَالٍ مَنْ کُنَّ فِیهِ أَوْ وَاحِدَةٌ مِنْهُنَّ کَانَ فِی ظِلِّ عَرْشِ اللَّهِ یَوْمَ لَا ظِلَّ إِلَّا ظِلُّهُ‏ رَجُلٌ أَعْطَى النَّاسَ مِنْ نَفْسِهِ مَا هُوَ سَائِلُهُمْ وَ رَجُلٌ لَمْ یُقَدِّمْ رِجْلًا وَ لَمْ یُؤَخِّرْ رِجْلًا حَتَّى یَعْلَمَ أَنَّ ذَلِکَ لِلَّهِ رِضًا وَ رَجُلٌ لَمْ یَعِبْ‏ أَخَاهُ الْمُسْلِمَ بِعَیْبٍ‏ حَتَّى یَنْفِیَ ذَلِکَ الْعَیْبَ‏ عَنْ نَفْسِهِ فَإِنَّهُ لَا یَنْفِی مِنْهَا عَیْباً إِلَّا بَدَا لَهُ عَیْبٌ‏ وَ کَفَى بِالْمَرْءِ شُغُلًا بِنَفْسِهِ عَنِ النَّاسِ.
نکته: دلیل این اثر: سرگرم شدن شخص. برخی می گویند: چون به خودش می پردازد دیگر در خودش عیبی نمی بیند(اخوک مثلک). برخی می گویند: اگر هم ببیند در دیگری حالت عیب جویی ندارد.

2. آثار شناخت عیوب خود

رسیدن به مقام ستاریت: تصنیف-234- 4702 مَنْ عَلِمَ مَا فِیهِ سَتَرَ عَلَى أَخِیهِ (242/ 5).
کوچک دیدن عیوب دیگران و در نتیجه ترک عیب گرفتن از دیگران: تصنیف-234- 4706 مَنْ أَبْصَرَ زَلَّتَهُ صَغُرَتْ عِنْدَهُ زَلَّةُ غَیْرِهِ (362/ 5). تصنیف-234-4707 مَنْ عَمِیَ عَنْ زَلَّتِهِ اسْتَعْظَمَ زَلَّةَ غَیْرِهِ (372/ 5). تصنیف-234-4703 مَنْ أَبْصَرَ عَیْبَ نَفْسِهِ لَمْ یَعِبْ أَحَداً (283/ 5).

3. آثار تتبع عیوب

از بین رفتن دوستی های مردم و مغبوض شدن نزد خدا و مردم: تصنیف-421- 9656 مَنْ تَتَبَّعَ خَفِیَّاتِ الْعُیُوبِ حَرَّمَهُ اللَّهُ مَوَدَّاتِ الْقُلُوبِ (371/ 5). تصنیف-451- 10369 أَمْقَتُ النَّاسِ الْعَیَّابُ‏ [الغیاب‏] (381/ 2).
کشف عورت خود شخص: تصنیف-421- 9657 مَنْ تَتَبَّعَ عَوْرَاتِ النَّاسِ کَشَفَ اللَّهُ عَوْرَتَهُ (371/ 5). تصنیف-421- 9655 مَنْ بَحَثَ عَنْ أَسْرَارِ غَیْرِهِ أَظْهَرَ اللَّهُ أَسْرَارَهُ (371/ 5).
حیرت و هلاکت: تصنیف-234-4708 مَنْ شَغَلَ نَفْسَهُ بِغَیْرِ نَفْسِهِ تَحَیَّرَ فِی الظُّلُمَاتِ وَ ارْتَبَکَ فِی الْهَلَکَاتِ (426/ 5). (ارتباک: گرفتار شدن)

4. آثار تکشف عیوب دیگران

مشمول ستاریت خدا نشدن: امالی طوسی-44-49- 18- أَخْبَرَنَا أَبُو عَبْدِ اللَّهِ مُحَمَّدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ النُّعْمَانِ، قَالَ: حَدَّثَنِی أَبُو الْحَسَنِ عَلِیُّ بْنُ خَالِدٍ الْمَرَاغِیُّ، قَالَ: حَدَّثَنَا أَبُو عِمْرَانَ مُوسَى بْنُ الْحَسَنِ بْنِ سَلْمَانَ، قَالَ: حَدَّثَنِی أَبُو بَکْرِ بْنُ الْحَارِثِ الْبَاغَنْدِیُّ، قَالَ: حَدَّثَنِی عِیسَى بْنُ رعبة، قَالَ: حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ إِدْرِیسَ، قَالَ: حَدَّثَنَا اللَّیْثُ بْنُ سَعْدٍ، عَنْ یَزِیدَ بْنِ أَبِی حَبِیبٍ، عَنْ نَافِعٍ، عَنِ ابْنِ عُمَرَ، قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ): کَانَ بِالْمَدِینَةِ أَقْوَامٌ لَهُمْ عُیُوبٌ‏، فَسَکَتُوا عَنْ عُیُوبِ‏ النَّاسِ، فَأَسْکَتَ اللَّهُ عَنْ عُیُوبِهِمُ‏ النَّاسَ، فَمَاتُوا وَ لَا عُیُوبَ‏ لَهُمْ عِنْدَ النَّاسِ، وَ کَانَ فِی الْمَدِینَةِ أَقْوَامٌ لَا عُیُوبَ‏ لَهُمْ فَتَکَلَّمُوا فِی عُیُوبِ‏ النَّاسِ، فَأَظْهَرَ اللَّهُ لَهُمْ عُیُوباً، لَمْ یَزَالُوا یُعْرَفُونَ بِهَا إِلَى أَنْ مَاتُوا. تصنیف-421- 9654 مَنْ کَشَفَ حِجَابَ أَخِیهِ انْکَشَفَ عَوْرَاتُ بَیْتِهِ (371/ 5). تصنیف-451- 10368 إِنَّ لِلنَّاسِ عُیُوباً فَلَا تَکْشِفْ مَا غَابَ عَنْکَ فَإِنَّ اللَّهَ سُبْحَانَهُ یَحْکُمُ عَلَیْهَا وَ اسْتُرِ الْعَوْرَةَ مَا اسْتَطَعْتَ یَسْتُرِ اللَّهَ سُبْحَانَهُ مَا تُحِبُّ سَتْرَهُ (526/ 2).
از بین رفتن عصمت: معانی الاخبار-271-2- حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ الْحَسَنِ الْقَطَّانُ قَالَ حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ یَحْیَى بْنِ زَکَرِیَّا الْقَطَّانُ قَالَ حَدَّثَنَا بَکْرُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ حَبِیبٍ قَالَ حَدَّثَنَا تَمِیمُ بْنُ بُهْلُولٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْفُضَیْلِ عَنْ أَبِیهِ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا خَالِدٍ الْکَابُلِیَّ یَقُولُ سَمِعْتُ زَیْنَ الْعَابِدِینَ عَلِیَّ بْنَ الْحُسَیْنِ ع یَقُولُ‏ ... وَ الذُّنُوبُ الَّتِی تَهْتِکُ الْعِصَمَ شُرْبُ الْخَمْرِ وَ اللَّعِبُ بِالْقِمَارِ وَ تَعَاطِی مَا یُضْحِکُ النَّاسَ مِنَ اللَّغْوِ وَ الْمِزَاحِ وَ ذِکْرُ عُیُوبِ‏ النَّاسِ وَ مُجَالَسَةُ أَهْلِ الرَّیْب‏ ...
خواری در قیامت: المومن-71- 193 وَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع أَنَّهُ قَالَ: مَنْ رَوَى عَلَى مُؤْمِنٍ رِوَایَةً یُرِیدُ بِهَا عَیْبَهُ‏ وَ هَدْمَ مُرُوَّتِهِ أَقَامَهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ مَقَامَ الذُّلِّ یَوْمَ الْقِیَامَةِ حَتَّى یَخْرُجَ مِمَّا قَالَ.

4. ریشه و بستر

1. بستر پوشیده نماندن عیوب خود

مسئولیت اجتماعی: تصنیف-348- 7828 دَوْلَةُ اللَّئِیمِ تَکْشِفُ مَسَاوِیَهُ وَ مَعَایِبَهُ‏ (9/ 4). تصنیف-348-8043 سُلْطَانُ الْجَاهِلِ یُبْدِی مَعَایِبَهُ‏ (133/ 4).
نکته: بالا رفتن و در جای بالا بودن باعث این می شود که همه تو را ببینند.

2. ریشه تتبع عیوب دیگران

غفلت و ندانستن عیوب خود: تصنیف-234-4703 مَنْ أَبْصَرَ عَیْبَ نَفْسِهِ لَمْ یَعِبْ أَحَداً (283/ 5). تصنیف-234- 4706 مَنْ أَبْصَرَ زَلَّتَهُ صَغُرَتْ عِنْدَهُ زَلَّةُ غَیْرِهِ (362/ 5). تصنیف-234-4707 مَنْ عَمِیَ عَنْ زَلَّتِهِ اسْتَعْظَمَ زَلَّةَ غَیْرِهِ (372/ 5). نهج-ح349- وَ قَالَ ع‏ مَنْ نَظَرَ فِی عَیْبِ‏ نَفْسِهِ اشْتَغَلَ عَنْ عَیْبِ‏ غَیْرِهِ وَ مَنْ رَضِیَ بِرِزْقِ اللَّهِ لَمْ یَحْزَنْ عَلَى مَا فَاتَهُ وَ مَنْ سَلَّ سَیْفَ الْبَغْیِ قُتِلَ بِهِ وَ مَنْ کَابَدَ الْأُمُورَ عَطِبَ وَ مَنِ اقْتَحَمَ اللُّجَجَ غَرِقَ وَ مَنْ دَخَلَ مَدَاخِلَ السُّوءِ اتُّهِمَ وَ مَنْ کَثُرَ کَلَامُهُ کَثُرَ خَطَؤُهُ وَ مَنْ کَثُرَ خَطَؤُهُ قَلَّ حَیَاؤُهُ وَ مَنْ قَلَّ حَیَاؤُهُ قَلَّ وَرَعُهُ وَ مَنْ قَلَّ وَرَعُهُ مَاتَ قَلْبُهُ وَ مَنْ مَاتَ قَلْبُهُ دَخَلَ النَّارَ وَ مَنْ نَظَرَ فِی عُیُوبِ‏ [غَیْرِهِ‏] النَّاسِ فَأَنْکَرَهَا ثُمَّ رَضِیَهَا لِنَفْسِهِ فَذَلِکَ الْأَحْمَقُ بِعَیْنِهِ وَ الْقَنَاعَةُ مَالٌ لَا یَنْفَدُ وَ مَنْ أَکْثَرَ مِنْ ذِکْرِ الْمَوْتِ رَضِیَ مِنَ الدُّنْیَا بِالْیَسِیرِ وَ مَنْ عَلِمَ أَنَّ کَلَامَهُ مِنْ عَمَلِهِ قَلَّ کَلَامُهُ إِلَّا فِیمَا یَعْنِیه‏
بغض و عدم حب طرف مقابل: تصنیف-481- 11061 عَیْنُ الْمُحِبِّ عَمِیَّةٌ عَنْ مَعَایِبِ‏ الْمَحْبُوبِ وَ أُذُنُهُ صَمَّاءُ عَنْ قُبْحِ مَسَاوِیهِ (356/ 4).

3. ریشه تکشف عیوب دیگران

عیب داشتن خود کاشف: تصنیف-421- 9652 ذَوُو الْعُیُوبِ‏ یُحِبُّونَ إِشَاعَةَ مَعَایِبِ‏ النَّاسِ لِیَتَّسِعَ لَهُمُ الْعُذْرُ فِی مَعَایِبِهِمْ‏ (38/ 4). تصنیف-234- 4702 مَنْ عَلِمَ مَا فِیهِ سَتَرَ عَلَى أَخِیهِ (242/ 5).
ضدیت عیب کننده با عیب شده: تصنیف-432- 9877 مَنْ قَارَنَ ضِدَّهُ کَشَفَ عَیْبَهُ‏ وَ عَذَّبَ قَلْبَهُ (311/ 5).

5. مراتب و انواع و اقسام

1. عیب گیری از غیر انسان

کافی-5-151-2- عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ النَّوْفَلِیِّ عَنِ السَّکُونِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص‏ مَنْ بَاعَ وَ اشْتَرَى فَلْیَحْفَظْ خَمْسَ خِصَالٍ وَ إِلَّا فَلَا یَشْتَرِیَنَّ وَ لَا یَبِیعَنَّ الرِّبَا وَ الْحَلْفَ وَ کِتْمَانَ الْعَیْبِ‏ وَ الْحَمْدَ إِذَا بَاعَ وَ الذَّمَّ إِذَا اشْتَرَى. کافی-5-153- 18- مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَى رَفَعَ الْحَدِیثَ قَالَ کَانَ أَبُو أُمَامَةَ صَاحِبُ رَسُولِ اللَّهِ ص یَقُولُ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ ص یَقُولُ‏ أَرْبَعٌ مَنْ کُنَّ فِیهِ فَقَدْ طَابَ مَکْسَبُهُ إِذَا اشْتَرَى لَمْ یَعِبْ‏ وَ إِذَا بَاعَ لَمْ یَحْمَدْ وَ لَا یُدَلِّسُ وَ فِیمَا بَیْنَ ذَلِکَ لَا یَحْلِفُ.

2. عیب گیری از برادر مومن

کافی-2-639-5- عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ رَفَعَهُ إِلَى أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: أَحَبُّ إِخْوَانِی إِلَیَّ مَنْ أَهْدَى إِلَیَّ عُیُوبِی‏.تصنیف-415- 9466 إِنَّمَا سُمِّیَ الصَّدِیقُ صَدِیقاً لِأَنَّهُ یَصْدُقُکَ فِی نَفْسِکَ وَ مَعَایِبِکَ‏ فَمَنْ فَعَلَ ذَلِکَ فَاسْتَنِمْ إِلَیْهِ فَإِنَّهُ الصَّدِیقُ (79/ 3). تصنیف-415- 9470 لِیَکُنْ أَحَبُّ [آثَرُ] النَّاسِ إِلَیْکَ مَنْ هَدَاکَ إِلَى مَرَاشِدِکَ [أَهْدَى إِلَیْکَ مَرْشَدَکَ‏] وَ کَشَفَ لَکَ عَنْ مَعَایِبِکَ‏ (49/ 5). تصنیف-415- 9472 مَنْ بَصَّرَکَ عَیْبَکَ‏ فَقَدْ نَصَحَکَ (157/ 5). تصنیف-415- 9473 مَنْ أَبَانَ لَکَ عَیْبَکَ‏ فَهُوَ وَدُودُکَ (253/ 5).

3. عیب گیری امام عادل و اهل بیت ع و مومن

کافی-2-377-9- عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَسْبَاطٍ عَنْ سَیْفِ بْنِ عَمِیرَةَ عَنْ عَبْدِ الْأَعْلَى بْنِ أَعْیَنَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: مَنْ کانَ یُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَ الْیَوْمِ الْآخِرِ فَلَا یَجْلِسُ مَجْلِساً یُنْتَقَصُ فِیهِ إِمَامٌ أَوْ یُعَابُ‏ فِیهِ مُؤْمِنٌ.
کافی-2-378- 11- مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ عَنْ سَیْفِ بْنِ عَمِیرَةَ عَنْ عَبْدِ الْأَعْلَى قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع یَقُولُ‏ مَنْ کَانَ یُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَ الْیَوْمِ الْآخِرِ فَلَا یَقْعُدَنَّ فِی مَجْلِسٍ یُعَابُ‏ فِیهِ إِمَامٌ أَوْ یُنْتَقَصُ فِیهِ مُؤْمِنٌ.
امالی طوسی-206-352- 2- أَخْبَرَنَا مُحَمَّدُ بْنُ مُحَمَّدٍ، قَالَ: حَدَّثَنَا الشَّرِیفُ الصَّالِحُ أَبُو مُحَمَّدٍ الْحَسَنُ بْنُ حَمْزَةَ، قَالَ: حَدَّثَنَا أَبُو الْقَاسِمِ نَصْرُ بْنُ الْحَسَنِ الْوَرَامِینِیُّ، قَالَ: حَدَّثَنَا أَبُو سَعِیدٍ سَهْلُ بْنُ زِیَادٍ الْآدَمِیُّ، قَالَ: حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ الْوَلِیدِ الْمَعْرُوفُ بِشَبَابِ الصَّیْرَفِیِّ مَوْلَى بَنِی هَاشِمٍ، قَالَ: حَدَّثَنَا سَعِیدٌ الْأَعْرَجُ، قَالَ: دَخَلْتُ أَنَا وَ سُلَیْمَانُ بْنُ خَالِدٍ عَلَى أَبِی عَبْدِ اللَّهِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ (عَلَیْهِمَا السَّلَامُ) فَابْتَدَأَنِی، فَقَالَ: یَا سُلَیْمَانُ، مَا جَاءَ عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ (عَلَیْهِ السَّلَامُ) یُؤْخَذُ بِهِ، وَ مَا نَهَى عَنْهُ یُنْتَهَى عَنْهُ، جَرَى لَهُ مِنَ الْفَضْلِ مَا جَرَى لِرَسُولِ اللَّهِ (صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ)، وَ لِرَسُولِهِ الْفَضْلُ عَلَى جَمِیعِ مَنْ خَلَقَ اللَّهُ، الْعَائِبُ‏ عَلَى أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ فِی شَیْ‏ءٍ کَالْعَائِبِ‏ عَلَى اللَّهِ وَ عَلَى رَسُولِهِ (صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ)، وَ الرَّادُّ عَلَیْهِ فِی صَغِیرٍ أَوْ کَبِیرٍ عَلَى حَدِّ الشِّرْکِ بِاللَّهِ.
امالی صدوق-56-7- حَدَّثَنَا عَلِیُّ بْنُ أَحْمَدَ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ الْبَرْقِیُّ قَالَ حَدَّثَنَا أَبِی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِی أَیُّوبَ سُلَیْمَانَ بْنِ مُقْبِلٍ الْمَدِینِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنِ الصَّادِقِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ ع قَالَ: مَنْ جَالَسَ لَنَا عَائِباً أَوْ مَدَحَ لَنَا قَالِیاً أَوْ وَاصَلَ لَنَا قَاطِعاً أَوْ قَطَعَ لَنَا وَاصِلًا أَوْ وَالَى لَنَا عَدُوّاً أَوْ عَادَى لَنَا وَلِیّاً فَقَدْ کَفَرَ بِالَّذِی أَنْزَلَ السَّبْعَ‏ الْمَثانِی وَ الْقُرْآنَ الْعَظِیم‏
غیبه نعمانی-203-4- حَدَّثَنَا أَبُو سُلَیْمَانَ أَحْمَدُ بْنُ هَوْذَةَ الْبَاهِلِیُّ قَالَ حَدَّثَنَا أَبُو إِسْحَاقَ إِبْرَاهِیمُ بْنُ إِسْحَاقَ النَّهَاوَنْدِیُّ سَنَةَ ثَلَاثٍ وَ سَبْعِینَ وَ مِائَتَیْنِ قَالَ حَدَّثَنَا عَبْدُ اللَّهِ بْنُ حَمَّادٍ الْأَنْصَارِیُّ سَنَةَ تِسْعٍ وَ عِشْرِینَ وَ مِائَتَیْنِ عَنْ رَجُلٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع‏ أَنَّهُ دَخَلَ عَلَیْهِ بَعْضُ أَصْحَابِهِ فَقَالَ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاکَ إِنِّی وَ اللَّهِ أُحِبُّکَ وَ أُحِبُّ مَنْ یُحِبُّکَ یَا سَیِّدِی مَا أَکْثَرَ شِیعَتُکُمْ فَقَالَ لَهُ اذْکُرْهُمْ فَقَالَ کَثِیرٌ فَقَالَ تُحْصِیهِمْ فَقَالَ هُمْ أَکْثَرُ مِنْ ذَلِکَ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع أَمَا لَوْ کَمُلَتِ الْعِدَّةُ الْمَوْصُوفَةُ ثَلَاثَمِائَةٍ وَ بِضْعَةَ عَشَرَ کَانَ الَّذِی تُرِیدُونَ وَ لَکِنْ شِیعَتُنَا مَنْ لَا یَعْدُو صَوْتُهُ سَمْعَهُ وَ لَا شَحْنَاؤُهُ بَدَنَهُ وَ لَا یَمْدَحُ بِنَا مُعْلِناً وَ لَا یُخَاصِمُ بِنَا قَالِیاً وَ لَا یُجَالِسُ لَنَا عَائِباً وَ لَا یُحْدِثُ لَنَا ثَالِباً وَ لَا یُحِبُّ لَنَا مُبْغِضاً وَ لَا یُبْغِضُ لَنَا مُحِبّاً ...

6. مصادیق خاص و تطبیق مصادیق

-

7. راه درمان رذیله یا اکتساب فضیلت

1. عوامل ستر عیب خود

حیاء: تصنیف-257- 5458 مَنْ کَسَاهُ الْحَیَاءُ ثَوْبَهُ خَفِیَ عَنِ النَّاسِ عَیْبُهُ‏ (311/ 5). نهج-ح223- وَ قَالَ ع‏ مَنْ کَسَاهُ الْحَیَاءُ ثَوْبَهُ لَمْ یَرَ النَّاسُ عَیْبَه‏
تحمل کردن سختیها: تصنیف-420- 9639 عَلَیْکَ بِالاحْتِمَالِ فَإِنَّهُ سَتْرُ الْعُیُوبِ‏ (288/ 4). تصنیف-284- 6361 احْتَمِلْ مَا یَمُرُّ عَلَیْکَ فَإِنَّ الِاحْتِمَالَ سَتْرُ الْعُیُوبِ‏ وَ إِنَّ الْعَاقِلَ نِصْفُهُ احْتِمَالٌ وَ نِصْفُهُ تَغَافُلٌ (202/ 2). عیون الحکم-68- 1743- الِاحْتِمَالُ قَبْرُ الْعُیُوبِ‏.
صمت و قلت کلام: تصنیف-211-4093 قِلَّةُ الْکَلَامِ یَسْتُرُ الْعُیُوبَ‏ وَ یُقَلِّلُ الذُّنُوبَ (505/ 4). تصنیف-220- 4252 إِنْ أَحْبَبْتَ سَلَامَةَ نَفْسِکَ وَ سَتْرَ مَعَایِبِکَ فَأَقْلِلْ کَلَامَکَ وَ أَکْثِرْ صَمْتَکَ یَتَوَفَّرْ فِکْرُکَ وَ یَسْتَنِرْ قَلْبُکَ وَ یَسْلَمِ النَّاسُ مِنْ یَدِکَ (10/ 3).
نکته: چون سخن زیاد بستر بروز عیبها بود با کم کردن کلام آن را می پوشانیم. هر رذیله ای یک وجود لفظی هم دارد. مثال: عجب واژه اش تکرار زیاد لفظ انا و من است! حرف ما سرنوشت ساز است نه کار ما. عذاب اقوام بخاطر قول آنها بوده!
سخاوت: تصنیف-379-8566 السَّخَاءُ سَتْرُ الْعُیُوبِ‏ (228/ 1). تصنیف-379-8567 بِالسَّخَاءِ تُسْتَرُ الْعُیُوبُ (228/ 3). تصنیف-379-8568 بِالْإِفْضَالِ تُسْتَرُ الْعُیُوبُ (237/ 3). تصنیف-379-8570 غَطُّوا مَعَایِبَکُمْ بِالسَّخَاءِ فَإِنَّهُ سَتْرُ الْعُیُوبِ (391/ 4).
عَفاف و پرهیزکاری: تصنیف-379-8569 غِطَاءُ الْعُیُوبِ السَّخَاءُ وَ الْعَفَافُ (381/ 4).
مدارا با مردم: تصنیف-445- 10188 مَنْ سَالَمَ النَّاسَ سُتِرَتْ عُیُوبُهُ‏ [مَنْ تَتَبَّعَ عُیُوبَ‏ النَّاسِ کُشِفَ عُیُوبُهُ‏] (268/ 5).
نکته: دلیل: سخت گیری بر مردم باعث رسوا شدن خود شخص می شود. چون شخص مقابل هم تقابل به مثل می کند. دلیل دیگر: نظیر ثروت حالت میدان بروز گرفتاری دارد. مدارا نکردن با مردم بستری برای کشف عیوب است. با مدارا مَساوی شخص آشکار نمی شود.
مشغول شدن به اصلاح عیوب خود: تصنیف-234- 4688 اشْتِغَالُکَ بِمَعَایِبِ نَفْسِکَ یَکْفِیکَ الْعَارَ (384/ 1).

8. آفات یا موانع

1. پنهانی انجام ندادن عیب گیری از دیگران

تصنیف-418- 9574 مَنْ دَاهَنَکَ فِی عَیْبِکَ عَابَکَ فِی غَیْبِکَ (261/ 5).
تصنیف-461-10569 إِنَّمَا سُمِّیَ الْعَدُوُّ عَدُوّاً لِأَنَّهُ یَعْدُو عَلَیْکَ فَمَنْ دَاهَنَکَ فِی مَعَایِبِکَ‏ فَهُوَ الْعَدُوُّ الْعَادِی عَلَیْکَ (78/ 3).
تصنیف-415- 9474 مَنْ کَاشَفَکَ فِی عَیْبِکَ‏ حَفِظَکَ فِی غَیْبِکَ (261/ 5).
تصنیف-418- 9575 مَنْ سَاتَرَکَ عَیْبَکَ وَ عَابَکَ فِی غَیْبِکَ فَهُوَ الْعَدُوُّ فَاحْذَرْهُ (359/ 5).
تصنیف-415- 9475 مَنْ بَصَّرَکَ عَیْبَکَ‏ وَ حَفِظَکَ فِی غَیْبِکَ فَهُوَ الصَّدِیقُ فَاحْفَظْهُ (360/ 5).
تصنیف-421- 9646 ثَمَرَةُ الْأُخُوَّةِ حِفْظُ الْغَیْبِ وَ إِهْدَاءُ الْعَیْبِ‏ (330/ 3).
تصنیف-424- 9729 الصَّدِیقُ الصَّدُوقُ مَنْ نَصَحَکَ فِی عَیْبِکَ‏ وَ حَفِظَکَ فِی غَیْبِکَ وَ آثَرَکَ عَلَى نَفْسِهِ (76/ 2).
تصنیف-226- 4595 مَا أَلَاکَ جُهْداً فِی النَّصِیحَةِ مَنْ دَلَّکَ عَلَى عَیْبِکَ‏ وَ حَفِظَ غَیْبَکَ (113/ 6). (ما الاک جهدا: در تلاش خود کوتاهی نکرده)
تصنیف-221- 4434 مَا حَفِظَ غَیْبَکَ مَنْ ذَکَرَ عَیْبَکَ‏ (113/ 6). (کسی که در غیاب تو عیبت را بگوید غیب تو حفظ نکرده)

2. عوامل کشف عیوب خود

درخواست کردن از مردم: نهج-ح مشکل6- وَ قَالَ ع‏ [وَ] صَدْرُ الْعَاقِلِ صُنْدُوقُ سِرِّهِ وَ الْبَشَاشَةُ حِبَالَةُ الْمَوَدَّةِ وَ الِاحْتِمَالُ قَبْرُ الْعُیُوبِ‏ وَ رُوِیَ أَنَّهُ قَالَ فِی الْعِبَارَةِ عَنْ هَذَا الْمَعْنَى أَیْضاً- [الْمُسَالَمَةُ خَبْ‏ءُ الْعُیُوبِ‏] الْمَسْأَلَةُ خِبَاءُ الْعُیُوبِ‏ وَ مَنْ رَضِیَ عَنْ نَفْسِهِ کَثُرَ السَّاخِطُ عَلَیْه‏
نکته: خود درخواست عیب است.
بخل زیاد: تصنیف-294- 6576 احْذَرُوا الشُّحَّ فَإِنَّهُ یَکْسِبُ الْمَقْتَ وَ یَشِینُ الْمَحَاسِنَ وَ یُشِیعُ الْعُیُوبَ‏ (284/ 2).
غضب: تصنیف-302- 6892 الْغَضَبُ یُرْدِی صَاحِبَهُ وَ یُبْدِی مَعَایِبَهُ‏ (31/ 2). تصنیف-302- 6893 بِئْسَ الْقَرِینُ الْغَضَبُ یُبْدِی الْمَعَایِبَ‏ وَ یُدْنِی‏. تصنیف-303- 6894 کَثْرَةُ الْغَضَبِ تُزْرِی بِصَاحِبِهِ وَ تُبْدِی مَعَایِبَهُ‏ (592/ 4).
نکته: شخص را عصبانی کن ببین آن موقع چه رفتاری از خود نشان می دهد. نذار اون روی سگم بالا بیاد!!!!
از خود راضی بودن: تصنیف-308-7070 بِالرِّضَا عَنِ النَّفْسِ تَظْهَرُ السَّوْءَاتُ وَ الْعُیُوبُ‏ (240/ 3). تصنیف-308-7075 مَنْ رَضِیَ عَنْ نَفْسِهِ ظَهَرَتْ عَلَیْهِ الْمَعَایِبُ‏ (374/ 5).
کثرت کلام: تصنیف-212-4104 إِیَّاکَ وَ فُضُولَ الْکَلَامِ فَإِنَّهُ یُظْهِرُ مِنْ عُیُوبِکَ‏ مَا بَطَنَ وَ یُحَرِّکُ عَلَیْکَ مِنْ أَعْدَائِکَ مَا سَکَنَ (313/ 2).
بغی: نهج- 48 و من کتاب له ع إلى معاویة- فَإِنَّ الْبَغْیَ وَ الزُّورَ یُوتِغَانِ الْمَرْءَ فِی دِینِهِ وَ دُنْیَاهُ وَ یُبْدِیَانِ خَلَلَهُ عِنْدَ مَنْ یَعِیبُهُ‏ وَ قَدْ عَلِمْتُ أَنَّکَ غَیْرُ مُدْرِکٍ مَا قُضِیَ فَوَاتُهُ وَ قَدْ رَامَ أَقْوَامٌ أَمْراً بِغَیْرِ الْحَقِّ فَتَأَلَّوْا عَلَى اللَّهِ فَأَکْذَبَهُمْ فَاحْذَرْ یَوْماً یَغْتَبِطُ فِیهِ مَنْ أَحْمَدَ عَاقِبَةَ عَمَلِهِ وَ یَنْدَمُ مَنْ أَمْکَنَ الشَّیْطَانَ مِنْ قِیَادِهِ فَلَمْ یُجَاذِبْهُ وَ قَدْ دَعَوْتَنَا إِلَى حُکْمِ الْقُرْآنِ وَ لَسْتَ مِنْ أَهْلِهِ وَ لَسْنَا إِیَّاکَ أَجَبْنَا وَ لَکِنَّا أَجَبْنَا الْقُرْآنَ فِی حُکْمِهِ وَ السَّلَام‏
نکته: دو احتمال در علت بودن بغی: یک: بغی ظلم عادی است. آشکار شدن در بستر ظلم که تعادل اخلاقی شخص از دست می رود. دو: بغی یعنی ظلم به معانی تجاوز از حد است که همه عیوب از آن ناشی می شود. در مقابل عدل. همه معایب ظلمند.


  1. آدرس احادیث بدین شکل در ابتدای هر روایت آمده است: نام کتاب، شماره صفحه، جلد(در نهج البلاغه شماره خطبه و حکمت و در تصنیف غرر و حکم شماره حدیث آمده است)